Tıp bilimi ve insanlık aslında insan biyolojisinin derinlerine, varlığının moleküllerine iniyor. Gelecek sayımızda yayınlayacağımız ünlü bir bilim insanına göre, insanlık tıp biliminde birdenbire altın çağa girdi. Bu yeni dönemin sınırları hiç belli değil, müthiş ve hayret verici bir inovasyon dönemini yaşamaya başladık. Bunun ayrıntılarını gelecek yazımıza bırakalım ve bu sayımıza dönelim:
Doğal yollarla çocuk sahibi olamayan yüz binlerce çift her yıl üreme merkezlerine tüp bebek (IVF) için başvuruyor ve binlerce dolar para harcıyor. Her yıl yarım milyon bebek bu yöntemle doğuyor. Dünya genelinde yılda 47,1 milyar dolarlık bir pazar büyüklüğü var. Hal böyle olunca bilim ve teknoloji de çözümler bulmak için kolları sıvadı. Sperm enjektesi yapan robot... Kavanozda embriyo yetiştirme... Hamileliği sperm-yumurta yerine kök hücreyle sağlama... Üreme konusunda paradigma değişimi yolda. Start-up şirketleri farklı teknikler üzerinde çalışıyor.
Tüp bebek (IVF) teknolojisi daha ucuz hale getirebilir. 3 yeni teknik hem kısır insanlarda üremeyi ucuzlatıp kolaylaştırırken, aynı zamanda embriyonların laboratuvar ortamında kavanozlarda daha mükemmel gelişmesini mümkün kıldı ve üstelik kök hücrelerden elde edilen sentetik embriyonlar maymun rahminde doğum sancıları yarattı. Batuhan Sarıcan hazırladı.
Titan parçalandı, peki neden? Atlantik’in 3.800 metre derinliğinde bulunan Titanik kalıntılarına, kişi başı 250.000 dolar karşılığında “turistik keşif seferi” düzenleyen OceanGate firmasının küçük denizaltı aracı Titan, içindeki beş kişiyle, parçalandı, gemiden geride kalan enkaz çıkartıldı ve tabii herkes öldü. Uzmanlar, Titan tarzı küçük denizaltıların hangi güvenlik özelliklerine sahip olması gerektiğini ve aracın başına neler gelmiş olabileceğini açıklıyor.
Zarife Şahenk’ten gen terapisine büyük katkı
Genetik hastalıklar için gen tedavisi çok uzun bir yol kat ederek bugünlere geldi. Yayın hayatımızda önce bir teorik ama güçlü olasılıklar olarak yazmaya başladığımız gen tedavisi konusu, ilk uygulamalarında başarıya çok da ulaşamadı, üzerinden yıllar geçtikten sonra, tıp bilimi, nihayet herkesin erişemeyeceği kadar pahalı olan bu uygulamalarda olumlu sonuçlar alınmaya başladı.
Duchenne kas hastalığı adı verilen kalıtsal bir kas/sinir hastalığı için geliştirilen bir gen terapisinin önümüzdeki Eylül ayında ABD Gıda ve İlaç Dairesi’nden onay alması bekleniyor. FDA’nın onayı, gelecekteki kalıtsal hastalıklara ilişkin gen tedavilerine emsal olacak mı? Bu çalışmaya büyük katkı sağlayan Ohio Eyalet Üniversitesi’nden Türk bilim insanı Prof. Dr. Zarife Şahenk’e gen tedavilerinin bugün geldiği noktayı ve tedavilerin geleceğini sorduk. Reyhan Oksay yazdı.
Dünyamız ağır hasta: 8’de 7
Yeni bir çalışma, yeryüzünün, bilimsel olarak tespit edilmiş 8 güvenlik sınırının 7’sini aşarak “tehlikeli bölgeye” adım attığını gösteriyor. Sorun yalnız gezegenin aşırı ısınıp doğal kaynaklarını yitirmesinden kaynaklanmıyor. Aynı zamanda gezegenimizin üzerinde yaşayan insanların sağlığı ve refahı da olumsuz etkileniyor. Yani insanlık da hasta!
Şüphesiz kentler de hasta! Ve burada politikacılar sorumlu! Doğan Kuban'ın eski ancak önemli bir yazısı daha. Kuban “Her şeyin nedenini gelişmemiş toplum kültürüne yükleyince hiç kimsenin olan bitende bir sorumluluğu kalmıyor. Fakat kendimizi aldatmaktan vazgeçersek, kentlerimizin zavallı hallerinin sorumlularının politikacılar olduğunu söylememiz gerekir. Onlar halkın ve kendilerinin bilgisizliğini ve gelişmemiş eğilimlerini, politik amaçlar ve para oligarşisi için destekliyor” diyor.
Tanol Türkoğlu ‘Dijital ıraksama’ başlıklı yazısında “Aydınlanma” ile “dijital” çağa vurgu yapıyor: “Aydınlanma yukarı çıkmış elini uzatıyor! Tut elimden, seni de yanıma alayım! Aşağıdan neden karşılık alamadığı için şaşkın. Oysa sesi o kadar uzaktan geliyor ki. Çukurun dibindekinin sinirini daha da bozuyor. İmkan bulsa da onu da yanına çekip, çukura gömse!’’ diyerek...
22 kelimelik bildiriye imza
Bu hafta Türkoğlu’nun Dijitalem’i de var: “San Francisco merkezli STK’nın yayınladığı açık mektubu imzalayabilirsiniz. İngilizce yazılmış olan mektup sadece 22 kelimeden oluşuyor: “Yapay zeka kaynaklı yok olma riskini azaltmak, salgın hastalıklar ve nükleer savaş gibi diğer toplumsal ölçekli risklerin yanı sıra küresel bir öncelik olmalıdır.” Lale Akarun yazısı teknoloji ve sanat ilişkisi üzerine. Akurgal ise şaşırtıyor ‘dar alanda pergola yapımı’ yazısı ve bunu çip üretimine bağlaması ile...
Sahte bilimsel makaleler endişe verici boyutta. Bahçeşehir Üniversitesi’nden Prof. Dr. Kadircan Keskinbora geçen haftaki yazısının devamında, sahte makale yayınlayan dergileri tespit için yapay zeka programlarının nasıl işbaşında olduğunu anlatıyor.
Her yüz meme kanserinden sadece 7 tanesinde genetik anormallik gösterilirken, diğer 93 tanesinde neler oluyor da kanser gelişmiyor? Nasıl oluyor da aynı genlere sahip ikiz kardeşlerden birinde kanser gelişirken diğerinde gelişmiyor? Mustafa Çetiner Epigenetik’i yazdı… 14 yaşındaki deha. 14 yaşında üniversiteden mezun oldu SpaceX’de işe başladı. Ağrı neden geceleri şiddetlenir? ‘Meraklının Köşesi’nde. Yüksek teknoloji sayfasında bu hafta yaşlılar için bakım robotları okuyacaksınız. Ve bir de robot bahçıvan var tabii. İnsan kadar becerikli ve daha az su kullanıyor
Sinemada gençleştirme teknolojisi: Martin Scorsese’nin yönettiği 2019 yılı Netflix yapımı The Irishman (İrlandalı), sinemada gençleştirme teknolojisinin en yoğun kullanıldığı filmlerden biri. Kültür Üniversitesi Yeni Medya ve İletişim Bölümü’nden Prof. Dr. Okan Ormanlı yazdı.
Öğün sayınızı azaltın. Tip 2 diyabet riskinizi düşürün. Zaman kısıtlamalı yemek yeme olarak bilinen bu diyet, düzenli ancak daha az öğün, öğünler arası 12 ila 14 saat aralık ve gece atıştırmalarını kesmeyi kapsıyor. Bilim ve Beslenme’de Murat Altaş hazırladı… Protohücrelerden insanlara insanın evrimini anlatan grafik son derece ilgi çekici. Kafa karıştıran bilimsel kavramlar başlıklı dizimizin 4.'sünde, konu yaşam boyu mutluluk için bazı taktikler. Rita Urgan hazırladı.
Tavuk mu yumurtadan çıktı, yumurta mı tavuktan? Yüz yıllık bilmece çözüldü. Homo sapiens Güneydoğu Asya’ya sanılandan daha önce gelmiş.. Stresli olduğumuz zaman niçin daha çok yiyoruz?... Su tüketimimiz, dünyanın eksenini nasıl kaydırdı? Güneş sisteminin dışında yaşamın yapıtaşı bulundu: Nilgün Özbaşaran Dede’nin hazırladığı Araştırma Gündemi’nde… Katil balinalar Avrupa kıyılarında bir tekne daha batırdı. Hayvanlar dünyasında. Ders çalışma alışkanlığı kazanmak için ne yapmalıyız? Meraklı Çocuk’ta Mercan Bursalı hazırladı.
Desteğinizi bekliyoruz...
HBT’yi hayat pahalılılığına, durmadan artan masraflara kurban etmemek için, üzülerek ve hiç istemeyerek 20TL’ye çıkarmak zorunda kaldık. Derginin ilk fiyatı 3,5 TL idi. 5 TL olmalı diyen arkadaşlara yanıtımız, hayır bir hedef koyduk çok satmalıyız oldu... Geldiğimiz nokta, büyük bir ekonomik çöküşte ayakta kalma çabası. Hoşgörünüze, anlayışınıza sığınıyoruz, dijital veya basılı satın alarak, abone olarak, yayarak bu zorluğu dayanışarak atlatacağımıza inanıyoruz. HBT Youtube kanalından canlı yayın ne oldu diye soruyorsunuz, biliyoruz. Zorluğumuz yeni bir-iki arkadaşı kadromuza katma zorunluluğunun yarattığı sorun oldu. Bunu yeni bir düzenleme ile yakında aşacağız.
HBT’de, bilimde, sevgide kalın…
