Biz hâlâ içgüdüleriyle hareket ediyorlar sanalım. Oysa hayvanlarda insana benzer zekâ sanılandan çok yaygın. Ağaç yapraklarından kendilerine şemsiye yapan orangutanlar, taşları çekiç olarak kullanan şempanzeler, turistlerin eşyalarını çalıp, bunları yiyecek karşılığında takas eden makaklar, rakiplerini korkutarak kaçırmak için kandırma taktiklerini büyük bir ustalıkla kullanan sırtlanlar, video oyunları oynayabilen domuzlar, saklambaç kurallarını öğrenen sıçanlar, ziyaretçileri eğlendirmek için küfür eden papağanlar...
Hayvan davranışlarını yalnızca içgüdüleriyle açıklamak doğru değil. Hayvanların insanlardakine benzer genel bir zekâya sahip olduklarını ortaya çıkartan bilim insanları, çoğunun insanlar gibi bilgiyi paylaşarak esnek düşünebilme becerisine sahip olduklarını söylüyor.
Peki, En iyi belgesel Oscar ödülünü alan My Octopus Teacher’da büyük bir duygusallıkla seyrettiğimiz Ahtapotun sergilediği insani duygu ve zekaya ne demeli? Kafadanbacaklılar üzerine, ahtapot yavrularıyla yapılan bir laboratuvar deneyi, onların da tıpkı bizler gibi acıyı duygusal olarak çektiklerini kanıtladı. Böylece, omurgasızları değerlendirirken, omurgalılar üzerine bilgilerimizle hareket etmenin yanlışlığını gösterdi. Kafadanbacaklılar için öncelikle sanayi kullanımlarında yeni etik kuralların kapısını açan bir araştırmayı da 3.sayfamızda okuyacaksınız.
Bağışıklığımız var mı yok mu?
İşte bütün mesele bu... Pandemide henüz yanıt bulamamış çok önemli bir soruyu yakında yanıtlayabileceğiz. Bir kişinin virüse karşı bağışıklık geliştirip geliştirmediği hızlı bir şekilde nasıl anlaşılabilir? Bunun yanıtını koruma göstergesinde aramak gerekiyor. Peki kısaca CoP olarak bilinen bu gösterge nedir?
Hindistan’da vakalar vahim. Yaşanan kriz rehavete karşı bir uyarı niteliğinde..pandemi sırasında gribin ortadan yok olduğunu fark ettiniz mi? Bakın rakamlar ne diyor? Reyhan Oksay derledi.
Aşıların daha etkili olmasını sağlayan maddelere Adjuvanlar denir. Adjuvan, güçlü bir bağışıklık tepkisi oluşturması için aşıların içerdiği maddelerdir; başka bir deyişle aşıların etkisini artırıp güçlendiren katkı maddeleridir. Ne var ki bugüne dek aşılara eklenen adjuvanlara hep kuşku ile yaklaşıldı. Şimdi bilim insanları adjuvanların adını temizlemeye bakıyor. Detaylar sayfalarımızda..
Aydın entelektüel mi?
Doğan Kuban hocamız bu haftaki yazısında Güncel sözlükte ‘Aydınlanma’yı İngilizce ‘Enlightment’ sözcüğü karşılığı kullanılıyor. Aydın ise iyi öğretim almış, bazen entelektüel, bazen de, aydın kafalı, ileri düşünceli, çağdaş anlamında kullanılıyor. Bizde entelektüel karşılığı bir sözcük yok. Bu da doğal. Çünkü felsefeyi yadsımış bir gelenekte dünyayı kavramsal düzeyde yorumlayacak adam yetişemezdi. Batılıların kullandığı ‘entelektüel’ sözcüğü okumuş, iyi yetişmiş ya da çağdaşın üstünde kavramlarla düşünen, felsefi düzeyde düşünen bir aydın demek’ diyor.
Lale Akarun ‘Akıl sağlığımızı koruyalım; işi mizaha vuralım’ başlıklı yazısında Boğaziçi Üniversitesi’nde tartışmalı rektör ataması ile gelişen olayları, fakülte yönetim kurulu ve senato toplantılarını hicvediyor.
Tanol Türkoğlu kriptopara yolsuzlukları yazısını bu hafta da sürdürdü. Kriptopara borsasının nasıl çalıştığını, kimlere kazandırıp kimlere kaybettirdiğini öğrenmek isterseniz mutlaka okuyun deriz. Türkoğlu’nun bu hafta Dijitalalem’i de var. Nokia ve Amazon’un geçirdiği evrimsel yolculuklar, kuşak çatışmaları serisi; dijisözler ansiklopedisinden seçmeler ve diğerleri... Mustafa Çetiner’in yazısı en özverili mesleklerden biri olan hemşirelik mesleği üzerine. Çetiner bize Florence Nightingale’in doğum günü olan ve dünyada ‘Hemşirelik Günü’ olarak kutlanan 12 Mayıs tarihini de hatırlatıyor. Müfit Akyos’da Avrupa’da elektrikli araçların kullanımının yaygınlaştırılması için batarya üretimine yönelik ortak çalışmalar, ortak Arge çalışmaları üzerine yazdı.
Psikopatlardan ‘gündelik sadistlere’
Neden bazı insanlar kendilerine tehdit bile oluşturmayan insanlara, hatta bazen kendi çocuklarına bile zalimce davranıyor? Bu davranış nereden geliyor ve hangi amaca hizmet ediyor? Trinity College Dublin’in Klinik ve Nöropsikoloji bölümünden Simon McCarthy-Jones, konuyu The Conversation’da irdeledi. Kişiliğin karanlık D faktörü hakkında bilmek isteyeceğiniz her şey...Batuhan Sarıcan derledi.
İnsan-hayvan zihin bağlantısı Harry isimli kuş ile deneysel olarak gösterildi. Bazı bilimciler şimdi farklı hayvanların yeteneklerini kullanmaya çalışıyorlar. İnsanların, karanlıkta yankı kullanan yarasalar gibi görebilmelerini, ahtapotlar gibi kolları ile tat alabilmelerini, köpeklerden koku duygusunu ödünç alabilmeleri gibi... Bahçeşehir Üniversitesi’nden Lara Meltem Bilikmen ‘Sinirbilim Büyüyor’ yazı serisinin 4. ve son bölümünü hazırladı.
Teşekkür etmek nasıl bir durgu yaratır? Hem teşekkür eden hem de bunu kabul eden kişide? Toplumsal birlik açısından neden önemli? İstanbul Kültür Üniversitesi’nden Meral Madenoğlu sadece bir teşekkür sözcüğünün bile toplumun kültürel farklılığını anlamak için yeterli olduğunu söylüyor ‘teşekkür etmek çağdaş insan olmanın özelliklerinden biridir’ diyerek.
Meraklı çocukluktan Nobel Ödülü’ne
Milyonlarca insan, onu 1986’daki uzay mekiği Challenger’ın patlamasını araştıran komisyondaki rolüyle tanısa da, o fizikte büyük iz bırakan çalışmalarıyla bir dehaydı. Kuantum Elektrodinamiği üzerine ön kabulleri yıkan teorisi ve “Feynman Diyagramları” mucidi olarak fiziğe büyük katkıda bulunmuş, 1965’te Fizik’te Nobel Ödülü almıştı. Bilim tarihinde bu hafta Richard Feynman var. Batuhan Sarıcan’ın kaleminden...
Suriye ve İsrail’de gerçekleştirilen iki ayrı kazıda arkeologlar, alfabenin ortaya çıkışıyla ilgili yeni bulgulara ulaştılar. Parmak biçimindeki kil parçaları ve çanak çömlek kalıntıları üzerindeki işaretlerin en eski alfabenin izleri olduğu düşünülüyor. Peki ne kadar eski?
Mercan Bursalı Meraklı Çocuk’ta ‘Yapraklar neden dökülür?’ diye soruyor. Hayvanlar Dünyası’nda bu hafta Darwin’in ‘Karanlığın şeytanları’ diye adlandırdığı deniz iguanaları var. Nerede yaşıyorlar, özellikleri ne? Murat Altaş derledi.
En küçük karadelik nasıl keşfedildi? Mars’ta ilk kez oksijen elde edildi. Bu nasıl oldu? Dünyada yeraltı su kuyuları kuruma riski ile karşı karşıya. Bu duruma nasıl gelindi? Bundan sonra ne olacak? Düzenli olarak 6 saatten az uyumak, demansa yol açabiliyor... Nilgün Özbaşaran Dede’nin hazırladığı araştırma gündeminde.
Büyük emeklerle tamamladığımız bu sayıyı da, sizin ellerinize beyinlerinize emanet ediyoruz. Yardımcı olması ve yararlı buluyorsanız yaymanız dileklerimizle... Gelecek Perşembe yeniden buluşmak üzere, sevgide ve bilimde kalın...
