Yalan haber yeni bir olgu değil. Ne var ki COVID-19 pandemisi ile birlikte hızla yükselişe geçti ve insanların kitlesel olarak davranışlarını etkilemeye başladı. Bunun ilk örneğini 2016 yılında Brexit Referandumu’nda gördük. Ve ABD başkanlık seçimlerinin de diğer ülkelerdeki yalan haberlerden nasıl etkilendiğini izledik. Asılsız haberlerin etkisi küçük olabilir ama büyük değişikliklere de yol açabilir. Örneğin MMR aşıları (Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak) ile otizm arasında bir bağlantı olduğu haberi, az sayıda ebeveynin çocuklarına aşı yaptırmama kararı almasına neden oldu
Ne yazık ki bilim dünyasının tüm uyarılarına karşın azımsanmayacak miktarda insan bu asılsız haberlere rağbet ediyor. Bilim insanları şimdi yalan haberlerin doğrularından nasıl ayırt edileceğini, bu akıma nasıl karşı konulacağını ve bunların yayılmasının nasıl engelleneceğini araştırıyor. Peki yalan haberi cazip kılan ne? Komplo teorilerinin tarihi ne kadar eski? Kimler yayan haberlere kanıyor, kimler kanmıyor? Siyasi yelpazenin neresi daha yatkın? Muhafazakârların bilimle ilişkisi neden zayıf?
3.500 kişinin katıldığı bir deneyde, analitik düşünme becerisine sahip olmayan tutucu insanların, düşünme tembelliğine bağlı olarak yanıltıcı haberlere inanma olasılığının daha yüksek olduğu görüldü; eleştirel bakış açısına sahip olanlar, yanlış haber tuzağına daha zor düşüyor. Konu ilginç pek çok açıdan detaylar dergimizde... Reyhan Oksay hazırladı.
Lafın gelişi “dezenformasyon – mezenformasyon” derken dikkat! İkisi birbirinden farklı. Yanlış olduğu bile bile yayılan bilgiye dezenformasyon, bilmeden yayılana ise mezenformasyon deniyor... Tanol Türkoğlu yazısında “Dez ya da Mez bilgiyi yayanlar anlaşılan üç gruba ayrılıyor. Troller, canına tak etmiş haklılar, beceriksizliğini örtbas etmeye çalışan kamu görevlileri” diyor.
Küresel düzeyde yaşanan aşı adaletsizliğinin benzerini insanlık uzun yıllardır eşitsiz gıda tüketiminde ve gıdaya erişilebilirlikte de yaşıyor. Müfit Akyos’un yenilikçi gıda sistemleri tasarımını anlattığı yazısı ufuk açıcı.
Koronavirüs yeni varyantları ile dünyayı sarsmaya devam ediyor. Yeni gelişmeler tabii... Örneğin tüm varyantlara karşı tek aşı geliştirilebilecek mi? Aşılar ne kadar sürede Delta’ya karşı koruyuculuğunu yitiriyor? Yayılmayı önlemenin en iyi yolu nedir? Sayfalarımızda...
İnsanı aciz bırakan şeyler her daim mi olacaktır? Bence asıl soru aciz olmadığımızda bu bildiklerimizle ne yapacağımızdır. Nedenleri bildiğimizde gücümüz dahilinde olana odaklanıp sistematik bir eylem planı için harekete geçecek miyiz? Pelin Dilara Çolak’ın ‘Kader ve mücize arasında felaketlerle yaşamak’ yazısı son derece ilginç.
Arkeolojinin Kısa Tarihi
Birkaç yıl önce arkeolojinin tarihi üzerine yeni bir çeviri kitap yayımlandı: Brian Fagan, Arkeolojinin Kısa Tarihi. Hazine Avcılığından Bugünkü Bilimsel Yöntemlerine Uzanan Bir Hikâye. İstanbul, Alfa Yayınları, Nisan 2019. Kitap üniversitelerdeki arkeolojiye giriş derslerinin temel kitaplarından biri olmayı fazlasıyla hak ediyor. Sinan Kılıç yazdı.
2050 yılında net-sıfır emisyonuna erişmek için gerekli önlemlerin %50’si bugün piyasalarda bulunmayan teknolojilerden gelmek zorunda. Bu teknolojileri geliştirmek için çok kısa bir süremiz var. Bunlara örnek hidrojen, piller ve karbonu yakalamak, kullanmak ve depolamak.. Uluslararası Enerji Ajansı Başkanı Fatih Birol bakın neler anlattı? Grafik Bilgi’de ise dünyanın enerjisini sağladığı kaynakların dağılımını göreceksiniz.
Beyaz peyniri sevmeyen azdır. Akdeniz mutfağının vazgeçilmezlerinden. Peki hakkında ne kadar bilgiye sahibiz? Bilim ve Beslenme sayfamızda.
Bahçeşehir Ü. Tıp Fakültesi’nden Prof. Dr. Kadircan Keskinbora Mikropların Evrimsel Yolculuğunu yazdı. “İnsanlığın yakın tarihi boyunca insan ölümüne neden olan önemli hastalıklar -veba, verem, çiçek, sıtma, kızamık, grip ve kolera- hayvanların hastalıklarından evrimleşerek değişmiş halidir” diyerek...
Yüz tanıma teknolojisinden kaçan giysiler: Tasarımcı Sara Sallam, bireyleri teknoloji destekli gözetimden korumak için Orwell adını verdiği bir takı ve aksesuar koleksiyonu tasarladı. Adını Big Brother kurgusal karakteriyle gözetim toplumuna dikkat çeken başyapıt 1984 kitabının yazarı George Orwell’den alan Sallam’ın projesi; yüz, göğüs ve ayak üzerine takılan üç parçadan oluşuyor. Gözde Kara, Ali Berkol, Sıla Dedekargınoğlu yazdı.
Dünya’nın iç çekirdeğinde orantısızlık
Sismoloji, jeodinamik ve mineral fiziği bir araya gelerek Dünya’nın iç çekirdeğinin bir tarafının diğerinden daha büyük olduğunu tespit etti. Bununla birlikte iç çekirdeğin yaşına ve Dünya’nın manyetik alanını kaybetmesine dair de bazı tahminler var. Nasıl oluyor da gezegenimiz devrilmiyor? Batuhan Sarıcan derledi.
George Orwell ve Aldous Huxley dünyanın en çok okunan yazarları arasında. İki yazar da gelecek hakkında tahminde bulundular. İstanbul Kültür Üniversitesi’nden Okan Şeker bu iki yazarın gelecek öngörülerini karşılaştırdı..
Atatürk’ün gelecek vizyonu
Doğan Kuban hoca ‘Atatürk’ü kötüleyen dengesiz insanlar kimler?’ diye soruyor. Ve Ata’nın mücadelenin 1000 yıl süreceği açıklamalarına yer veriyor. ‘Hattı müdafaa yoktur sathı müdafaa vardır...’ Ahmet Yavuz Başkomutanlık Meydan Muharebesi’ni anlatmayı sürdürüyor: “26 ve 27 Ağustos günlerini birlikte değerlendirmek lazım, zira en kanlı muharebeler 26’sında yaşandı. Cephenin yarılması tehlikesi ortaya çıktı. Durumun ciddiyeti nedeniyle muharebelerin seyri kritik kararların verilmesini gerekli kıldı. Başkomutan bugün derin bir ikilem yaşadı. Soru şuydu: Ankara’nın boşaltılması gerekli mi değil mi?...”
İneklerin pabucu dama atıldı
Süt ve süt ürünleri artık laboratuvarda üretilecek. ‘Hassas mayalanma’ adı verilen, genetik olarak işlenmiş mikroorganizmalardan yararlanarak hayvansal ürünlerin elde edildiği, üçüncü bir devrimin temelleri sessizce oluşturuluyor.
Her yaş döneminde yakılan kalori miktarı farklı. Yeni araştırmalar sürprizlerle dolu...Bir mamutun yaşam yolculuğu ve göç yolları canlandırıldı...Yılanlar zehirli dişlerine nasıl kavuştular? Artan orman yangınlarının sebebi sıcak ve kuru geceler mi? Şempanzeler de birbirlerini selamlıyor... Nilgün Özbaşaran Dede’nin hazırladığı Araştırma Gündemi’nde.. Meraklı çocuk bu hafta gözyaşı niye tuzlu diye soruyor. Mercan Bursalı hazırladı. Kentlerde yaşayan memeliler daha büyük... Mürekkep balıklarının hafızası ileri yaşta da kuvvetli... Amazonlarda yeni bir marmoset türü keşfedildi.. Murat Altaş’ın hazırladığı Hayvanlar Dünyası’nda.
Evet bu sayıyı da büyük bir heyecanla ve titizlikle hazırladık. Bilimin güncel konularını ve çok farklı düşünce yazılarını sizlerde sunuyoruz. Bilimle ilerleyeceğiz, bilim okur yazarlığını yükselteceğiz ve çoğaltacağız.
Gelecek haftaya kadar bilimde sevgiyle kalın.
