Yapay rahimde gelişen embriyolar: Amerikalı ve İngiliz bilim insanlarının deneyleri sayesinde bu senaryoya biraz daha yaklaşıldı. Araştırmalar etik değerleri de tartışmaya açacaktır. Bilim daha ne kadar ileriye gidebilir?
Döllenmiş yumurta hücreleri aşağı yukarı yedinci günde rahim mukozasında küremsi bir hücre yığını olarak gelişirler. Daha sonra ise hücreler uzmanlaşır. Bu gelişim aşamaları ana rahimde yaşandığı için normalde görünmezdir.
Rockefeller Üniversitesi’nde Ali Brivanlou ve Cambridge Üniversitesi’nden Magdalane Zernicka-Goetz şimdi bu süreçleri iki hafta boyu çok yakından izlediler. Embriyolar ana rahim yerine yapay bir madde içinde gelişirken, araştırmacılar embriyodaki farklı hücre tiplerini takip ederek gelişimlerini incelediler. Böylece epiblastın (hamilelik sürecinde bebeği geliştiren hücreler) diğer hücre dizisinden ayrıldığına da tanık oldular. Gelişim, yeni sistemle annenin hiçbir etkisi olmadan ilk on iki gün içinde şaşırtıcı bir derecede gayet normal devam etti diyor uzmanlar. Ve yeni teknik, embriyonun anneden bağımsız olarak sanılandan daha iyi gelişebildiğini göstermiş oldu. Bu da gelecekteki embriyo araştırmalarında özellikle de etik açıdan önem taşıyabilir.
Daha sonraları bedeni oluşturan kök hücrelerin kendi kendine organize olma gibi dikkat çeki bir yetileri var. Kendi kendine organizasyon sürecinde embriyo hücreleri dışarıdan çalıştırılmadan, farklı gelişim yolları seçmişler. Araştırma sonuçlarını Nature ve Nature Cell Biology dergisinde yayımlayan iki ekip de uluslararası araştırma sözleşmelerine uyarak embriyo çalışmalarını ikinci haftanın sonunda bitirdi.
Araştırma sonuçlarını daha iyi anlamak için embriyo gelişimini de bilmek gerekiyor. Spermayla döllenen bir yumurta hücresi, aşağı yukarı yedinci günde rahim mukozasında küremsi bir hücre kümesi olarak yuvalanır. Bazılarından embriyo, diğerlerinden ise hamilelik sürecinde beslenmeden sorumlu olan plasenta gelişir. Blastosist olarak da isimlendirilen bu hücre kümesinin bir hafta sonra ana rahmine iyice tutunmuş olması gerekir, yoksa yaşamaz. Araştırmacılar işte yedi günlük bu ilk evreden, embriyoyu ayrıntılı bir şekilde inceleyebilmek için yararlandılar. İnsanın gelişimindeki bu evre tamamen bir kara kutu gibiydi diyor Ali Brivanlou.
Yeni geliştirilen yöntemin yardımıyla bilim insanları erken düşük doğumların nedenlerini anlamaya çalışacaklar. Embriyonun ana rahmine tutunma yetisinden yoksun olması erken düşük nedenlerinin başında gelir. Ama döllenmiş bir yumurta hücresinin anne bedeninde niçin öldüğünü bilim insanları, bugüne kadar yedinci günü on üçüncü güne kadar laboratuvarda takip edemedikleri için bilmiyorlardı.
İşte yeni teknik, normalde ana rahimde meydana gelen embriyonsal hücre organizasyonunu incelemeye izin veriyor. Zernicka–Goetz yöntemi daha önce farelerde uygulamıştı. Embriyolar ilk önce besiyere yatırılmış ve üzerine tutunabilecekleri bir iskelet yapısı hazırlanmıştı. Bilim her ne kadar embriyonun yuvalanmasını ana rahminin dışında inleyebilmiş olsa da laboratuarda bebek üretiminden (ectogenesis) hala çok uzak diyor uzmanlar.
Yeni araştırmaları yorumlayan Amerikalı bilim insanları Insoo Hyun, Amy Wilkerson ve Josephine Johnsten şimdiye dek birçok ülkede uygulanan “on dört gün kuralının” yeniden değerlendirilmesini istiyorlar. Buna göre embriyo anne bedeninin dışında en fazla 14 gün için geliştirilebiliyor. Son araştırmalar insan embriyosunun 14. günden sonra da laboratuarda geliştirilmeye devam edilmesinin mümkün olabileceğini gösteriyor. Bu yüzden de gelecekteki araştırma alanlarının meşru olması ve olası etik kaygıların çoğalmaması için kuralların üzerinde yeniden düşünülmesi gerektiğine inanıyor araştırmacılar.
Nilgün Özbaşaran Dede
Kaynaklar: http://www.nature.com/nature/journal/vaop/ncurrent/pdf/nature17948.pdf ve http://www.nature.com/ncb/journal/vaop/ncurrent/pdf/ncb3347.pdf
Resimler: wikipedi.org ve pixabay.com
