Yangın mühendisi Cemal Kozacı diyor ki: “Tüm imkânların mobilize edilerek olası risk alanlarına konuşlandırılması ve ilk müdahale için ‘alarm’ durumunda olunması gerekirdi.” Bu yıl yaz mevsiminin gelmiş geçmiş en yüksek sıcaklık rekoru olan 2016 ve 2019’dan daha sıcak geçeceği Dünya İklim Konseyi ve meteoroloji örgütleri tarafından bildirilmişti. Bir grup bilim insanı bu konuda “acil durum” ilanını önerdi. Bizim meteoroloji örgütümüz de günler öncesinde sıcaklık, nem ve rüzgâr tahminlerini bildirdi.
Bildiğimiz kadarıyla şişe camları ormanda mercek etkisi yaratıyor ve mangal közü ile yanan izmarit gibi yangın başlatıcı başka etkenler de var. Ormanda hangi unsurlar yangın riski taşıyor?
Cemal Kozacı: Ülkemizde orman yangınlarının sıkça meydana geldiği özellikle güney Ege ve Akdeniz yöresinde hâkim ağaç türü kızıl çamdır. Çam ağacının çam esansı olarak bilinen terebentin yağı, sıcakta buharlaşır ve yanıcı bir bulut oluşturur. Keza reçine ve kurumuş çam yaprakları da tutuşmaya çok uygundur.
Yukardaki nedenlerle veya kötü niyetli sabotajlarla yangın çıkabilir. Orman içindeki piknik alanlarında mangal yakılması ise sadece önlem alınmış alanlarda ve kontrollu olarak izinle yapılmalı, yaz aylarında yasaklanmalıdır. Piknik yapmak için mangal yapmak şart değildir. Hazır yemeklerle ve termostaki çayınızla da piknik yapabilirsiniz.
Ormanda yangın çıktığını fark ettiğimizde vatandaş olarak neler yapmalıyız? İtfaiyeyi aramak dışında elimizden bir şey gelir mi?
Derhal orman yangınları ihbar hattı 177 aranarak öncelikle kimliğiniz ve olayın yeri, durumu hakkında bilgi verilmeli yanınızda yangın söndürme aleti varsa ve uygun mesafedeyseniz ilk müdahaleyi yapmalısınız.
Bilinçsiz vatandaşların olduğu bir ülkede yeni yangınların çıkması muhtemel. Bunun yanında aşırı sıcaklıklar yaşıyoruz. Sizce ekiplerin bu konuda bilgisi var mıydı?
Cevaplaması zor bir soru! Bu yıl yaz mevsiminin gelmiş geçmiş en yüksek sıcaklık rekoru olan 2016 ve 2019’dan daha sıcak geçeceği Dünya İklim Konseyi ve meteoroloji örgütleri tarafından bildirilmişti. Bir grup bilim insanı bu konuda “acil durum” ilanını önerdi. Bizim meteoroloji örgütümüz de günler öncesinde sıcaklık, nem ve rüzgâr tahminlerini bildirdi.
Orman Genel Müdürlüğü Yangın Daire Başkanlığı’nın uçak, helikopter; araç, gereç ve insan gibi tüm imkânlarını mobilize ederek olası risk alanlarına konuşlandırması ve ilk müdahale için “alarm” durumunda olması gerekirdi. Günümüzde; İHA’lar varken uzaydan da orman yangınlarını henüz duman çkarırken algılamak ve duyurmak mümkündü.
Yangını söndürmeye çalışan personelin sağlığı ve hayatı da azami öneme sahip. Siz aynı zamanda bir iş sağlığı güvenliği uzmanısınız. İtfaiyecilerin ve orman görevlilerinin nasıl korunması gerekiyor?
Can riskiyle görev yapan temelde üç meslek vardır. Ordu, polis ve itfaiyede çalışanlar. Bu meslekte bulunanların özel eğitimleri, koruyucu donanımları ve araç gereçleri vardır. İtfaiyecilerin yangına dayanıklı veya alev almaz kumaştan giysileri, solunum cihazları, maskeleri, özel ayakkabı ve eldivenleri olmalıdır. Yangın yerinde taktik mücadele yapmak için koşullara göre “dinamik risk değerlendirmesi” yapılması ve buna göre olay komutanı yönetiminde personelin sevk ve idare edilmesi gerekir.
Son yangınlarda maskesiz çalışan itfaiyeciler gördük. Evet sıcakta maske takmak, nefese de engel olur ama maskesiz duman solumak daha büyük bir risk değil mi?
Orman yangınlarında sıcaklığın yanında karbondioksit (boğucu) ve karbonmonoksit (zehirli) gazları ortamda bulunur. En azından filtreli yarım yüz maskeler kullanılmalıdır.
Yangın hangi noktadan sonra ciğerleri ve cildi tahrip etmeye başlıyor?
Sıcaklığın farklı derecelerde (°C) insan cildine etkisi aşağıdadır:
48: İnsan derisinde birinci derece yanık
55: İnsan derisinde ikinci derece yanık
62: İnsan derisi hissini kaybeder
72: İnsan derisi tahrip olur.
Bununla birlikte karbonmonoksit çok zehirli bir gazdır. 8 saatte aralıklı olarak en fazla 50 ppm (milyonda bir parça) solunmalıdır. En fazla izin verilen sınır 200 ppm’dir. Bu nedenle dumana doğrudan maruz kalanlar, dönüşümlü çalışmalıdır.
Yangının içinde kalırsak neler yapmalı, neler yapmamalıyız?
Mümkünse tüm elbiselerimizi veya bedenimizin açıkta kalan yerlerini ıslatarak, en azından bezle nefes alışımızı koruyarak ve yerler yanmıyorsa hızla kaçmalıyız.
Siz yangın mühendisliği odağında çalışan bir kimyacısınız. Yangında suyun yerine kullanılabilecek daha etkin maddeler var mı?
Yangın söndürme tozları var ve orman yangınlarında da kullanılır. Suyla karıştırıldığında köpük yapıcı maddeler ve yanmayı geciktirici kimyalar sıvılar da var. Ancak su en bol ve ucuz, aynı zamanda etkili bir söndürücüdür.
Yangın söndürme konusunda farklı teknolojiler geliştiriliyor mu? Etkin örnekler var mı?
Son yıllarda ozon tabakasına zarar verecek halokarbonlu söndürücüler yasaklandı. Azot, argon gibi inert zararsız gazlar otomatik sistemlerde tercih ediliyor. Suyu, en etkili söndürücü olarak yüksek basınçta daha küçük tane iriliğinde veya sis halinde yangına püskürtmek daha etkili. 40-50 m uzağa atan basınçlı su/köpük topları da kullanılıyor.
Not: Cemal Kozacı, ODTÜ’de kimya okuduktan sonra İngiltere ve Almanya’da çeşitli mezuniyet sonrası çalışmaları yaparak yangın mühendisliği konusunda uzmanlaştı. Aynı zamanda iş sağlığı güvenliği uzmanı ve 2018’e kadar Türkiye Yangından Korunma Vakfı (TUYAK) Başkanlığı yaptı.
Söyleşi: Batuhan Sarıcan ([email protected])
