Fizikçiler, jet lag denilen ve saat dilimi farkından dolayı meydana gelen bedensel ritim bozukluğundan, özellikle doğu yönünde uçtuklarında uzun süre kurtulamadıklarından yakınanlara bir cevabı var: Yeni bir matematiksel model, doğuya uçtuğunuzda neden daha ağır bir jet lag geçirdiğinizi açıklamada yardımcı oluyor.
Chaos isimli dergide yayımlanan araştırmaya göre bu model, insan beynindeki bazı hücrelerin saat dilimlerinin geçilmesine verdiği tepkileri ele alıyor.
Maryland Üniversitesi’nden fizikçi Michelle Girvan’a göre "nöronal osilatör hücreleri" adı verilen bu hücreler, birbirleriyle senkronize hale gelerek ve dış etkenlerle bağlantı kurarak insanların biyolojik saatini düzenliyor. Ancak bu hücrelerin işleyişi tam olarak 24 saat değil, 24 buçuk saat kadar sürdüğünden insanların saat dilimlerine göre batıya uçarak kendi yaşadıkları günün süresini uzatmaları, doğuya uçarak günlerini kısaltmalarından daha kolay oluyor.
Araştırmacıların, bu hücrelerin işleyişi ile jet lag modelini birleştirdiğini belirten Girvan, geçilen bütün saat dilimleri için jet lag’den kurtulma süresinin sabit olmadığını da ekledi. Bir insanın yeni bir saat dilimine uyum sağlayabilmesi için geçen süreyi yalnızca kaç saat dilimi geçildiği değil, seyahat edilen yön de etkiliyor.
Jet lag’den kurtulma süreleri
Araştırmacılar, batı yönünde seyahat eden bir kişinin 3 saat dilimi geçmesi durumunda jet lag’den yaklaşık 4 günde kurtulabileceğini, bu sayının 6 saat dilimi geçildiğinde 6 gün, 9 saat dilimi geçildiğinde ise 8 gün kadar süreceğini belirtti.
Ancak doğu yönünde seyahat edildiğinde durum aynı değil. Araştırmacılara göre doğuya seyahat eden bir kişi 3 saat dilimi geçtiğinde jet lag’den yaklaşık 4 günde kurtulabilirken 6 saat dilimi geçtiğinde bu süre 8 güne, 9 saat dilimi geçildiğinde ise yaklaşık 12 güne çıkıyor.
Bir kişi 12 saat dilimi geçtiğinde ise jet lag’den kurtulma süresi doğu veya batı fark etmeksizin 9 gün civarı sürüyor. Girvan, herkesin günlük ritminin 24 buçuk saat olmadığına da dikkat çekiyor. İnsanların jet lag’den kurtulma süresi, güneş ışığı gibi dış etkenlere nasıl tepki verdiklerine de bağlı. Araştırmacılar, oluşturdukları bu yeni modelin gelecekte jet lag’i tamamen yenmede faydalı olabileceğini umuyor.
Seyahatten önce plan yapmak yararlı
Seyahat etmeden önce plan yapmanız da elbette jet lag’e karşı faydalı olabilir. Örneğin 6 saat dilimi geçeceğiniz bir seyahat yapacaksanız birkaç gün önceden saatinizi birkaç saat ileri almaya başlamanızı öneren Girvan, yeni bir saat dilimine vardığınızda bu saat diliminin dış etkenlerine maruz kalmanız gerektiğini de belirtiyor. Yani eğer yeni vardığınız saat diliminde hala güneş batmamışsa güneş ışığına çıkmanız, akşam olmuşsa akıllı telefonlarınızın veya bilgisayarlarınızın ışığı da dahil bütün yapay ışıklardan uzak durmanız gerekiyor. Böylelikle biyolojik saatinizin yeni saat dilimine uyum sağlamasına yardımcı olabilirsiniz.
