Havayolu taşımacılığı küresel olarak istikrarlı bir şekilde büyüyor. Hava Ulaştırma Faaliyet Grubu'nun (Air Transport Action Group-ATAG) yaptığı araştırma, 2015 yılında dünyada 1.397 havayoluna ait yaklaşık 25.000 uçak ile 3.57 milyar yolcu taşındığını ortaya koydu.
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü'nün (SHGM) 2015 Yılı Faaliyet Raporu'na göre, Türkiye'de on üç havayolu işletmesi bulunmaktadır. Bunlardan üç tanesi sadece yük taşımacılığı, bir havayolu işletmesi ise bölgesel taşımacılık yapmaktadır. Dünya havacılık sektöründe 2003-2015 döneminde yılda ortalama %5 civarında görülen büyüme oranı, Türkiye’de %15 olarak gerçekleşmiştir. Ülkemizde havacılık sektöründe istihdam edilen kişi sayısı 2003 yılında 65 bin civarında iken, 2014 yılında 187 bin kişiyi geçmiştir. Son on iki yıl içerisinde sektörün toplam cirosu 12 kat artış ile, 2.2 milyar dolardan 26.6 milyar dolara ulaşmıştır.
Havacılık sektöründe değer zinciri uçak üreticileri ile başlamakta, uçak kiralama (leasing) şirketleri, motor üreticileri, bakım-onarım (Maintenance, Repair, Overhaul-MRO) sağlayıcılar, havayolları, havaalanları, ikram hizmetleri, yer hizmetleri, yakıt şirketleri, bilgi teknolojileri (Information Technology-IT) sağlayıcıları ve hava trafik kontrolörleri ile devam etmektedir.
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği'nin (TOBB) 2014 tarihli Türkiye Sivil Havacılık Meclisi Sektör Raporu, havacılık sektörünün üst kollarını havayolları, vitrinini havalimanı ve terminal işletmeleri, alt kollarını ise teknik bakım ve revizyon kuruluşları ile yedek parça üreticileri olarak tanımlamaktadır. Aynı dokümana göre yer hizmetleri, ikram kuruluşları, hava trafik yönetimi, itfaiye ve bakım kuruluşları tamamlayıcı kuruluşlar olarak tanımlanmaktadır.
İstihdam 5,5 milyon
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü hava taşıma işletmelerini; havayolları, hava taksi işletmeleri, genel havacılık işletmeleri ve balon işletmeleri olarak sınıflandırmaktadır. Ayrıca hava alanı işletmeleri, terminal işletmeleri, yer hizmetleri kuruluşları, bakım ve eğitim kuruluşları da havacılık işletmeleri kapsamında yer almaktadır.
Uçak üreticileri, havayolları, havaalanları ve hizmet sağlayıcıların ekonomi üzerinde doğrudan etkileri vardır ve tüm dünyada 5.5 milyondan fazla kişiye iş sağlamaktadırlar. Hava ulaştırmasına dolaylı etkisi olan ikram, yakıt ve seyahat acenteleri ise 6.3 milyonun üzerinde istihdam yaratmaktadırlar. Ayrıca, havayolu ulaştırması ile önemli miktarda etkileşimde bulunan turizm endüstrisinin de ekonomi ve istihdama katkıları bulunmaktadır.
Havacılık sektörü hızla değişmekte olan karmaşık bir çevrede faaliyet göstermektedir. Burada karmaşık çevreden kastedilen, havacılık sektörünün çevresinde sektörü etkileyen çok fazla aktörün yer almasıdır. Bu aktörler arasında; uluslararası ve ulusal havacılık düzenleme ve denetleme kuruluşları, çevre kuruluşları, uçak ve yakıt üreticileri, havacılık ile ilgili eğitim kurumları, tüketiciler v.b. sayılabilirler.
Hava taşımacılığında yolcu talebini etkileyen faktörler arasında seyahat edilecek mesafe ve coğrafi zorluklar, kişilerin ilgi alanları, nüfus, kişisel gelir seviyeleri, istihdam parametreleri, ekonominin durumu ve politik çevre önem taşımaktadır.
Havayolu yolcu pazarında en temel bölümleme, seyahatin amacı esas alınarak "iş maksatlı" ve "tatil maksatlı" olarak yapılmaktadır. Özellikle tatil maksatlı olarak seyahat edenlerin bu seyahatleri isteğe bağlı olup, gelirlerinin zorunlu ihtiyaçlardan artan "harcanabilir" kısmı ile karşılanmaktadır. Bu durumda, daha yüksek gelir seviyesi, daha fazla sarf edilebilir paraya ve havayolunu daha fazla kullanmaya yol açmaktadır.
Havayolu taşımacılığı ekonomik dalgalanmalara karşı çok hassastır. Eğer ekonomi duraklama döneminde ise, hem iş hem de tatil maksatlı olarak havayolu ile seyahat edenler azalmaktadırlar. Ekonomi büyüdüğünde ise, iş maksatlı seyahatler ile birlikte, havayolu ile tatile gitme planları da artmaktadır.
Politik nedenler ile bazı ülkelerin diğer ülkelere yapılacak seyahatleri kısıtlamaları, istikrarsızlık, şiddet, terör ve savaş gibi olaylar havayolu seyahatine olan talebi azaltmaktadır. Salgın hastalıklar, savaşlar, terörist saldırılar -veya bu konularda tehditlerin bulunması- havayolu endüstrisi üzerinde ani, kuvvetli ve olumsuz etkilere neden olmaktadır.
Dalgalı ama sektör büyüyor
Türkiye'de ve dünyada son yıllarda havayolu endüstrisi, başarılı faaliyetlerini engelleyen çeşitli olumsuz senaryolar ile karşılaşmıştır. Bunların en önemlilerinden biri olan ABD'deki 11 Eylül 2001 saldırılarından sonra ABD'nin doğusundaki hava sahası dört gün boyunca hava trafiğine kapatılmıştır. Saldırılar sonrasında terör korkusu uzun süre havayollarına olan talepte büyük bir düşüşe neden olmuştur. Ayrıca, 2003 yılındaki SARS salgını, 2008 yılındaki finansal kriz havayolu endüstrisini zor duruma sokan diğer örneklerdir. Türkiye'de de son zamanlarda gerçekleşen terörist saldırıların ve Rusya ile yaşanan krizin havacılık sektörü üzerinde olumsuz etkileri görülmektedir.
Dönemsel bazı dalgalanmalara rağmen havacılık sektörü büyümeye devam etmektedir. Dünya'nın en büyük uçak üreticilerinden Airbus Şirketi'nin 2016-2035 yıllarını kapsayan; demografik ve ekonomik büyüme, turizm eğilimleri, yakıt fiyatları, yeni ve mevcut rotalardaki gelişmeleri göz önüne alarak hazırladığı rapora göre, önümüzdeki 20 yıllık dönemde havayolu yolcu trafiği yılda ortalama %4.5 artış gösterecek ve buna bağlı olarak 33 bin yeni uçak ile 500 bin pilota ihtiyaç ortaya çıkacaktır.
Önümüzdeki yirmi yıllık dönemde havayolu yolcu trafiğinde öngörülen bu büyüme doğal olarak havacılık ve ilgili diğer sektörlerde de büyümeyi beraberinde getirecektir. Bu durumda ülkemizde de havacılık ile ilgili tüm kurum ve kuruluşların kendilerine düşen görev ve sorumlulukları eksiksiz yerine getirerek bu fırsattan yararlanmaları büyük önem taşımaktadır.
Büyümeye bağlı olarak havacılık sektörünün her alanında, sektörün dili olan İngilizce'yi çok iyi bilen nitelikli insangücüne olan ihtiyacın artacağı bir gerçektir. Bu insangücünün yetiştirilmesi sorumluluğu ise havacılık konusunda her seviyede eğitim-öğretim veren kurumlarda bulunmaktadır.
Ülkemizde havacılık alanında yüksek öğrenim görmüş insan gücünü yetiştiren kurumlardan biri olan Atılım Üniversitesi, Sivil Havacılık Yüksekokulu da, bünyesinde bulunan Havacılık Yönetimi, Uçak Gövde-Motor Bakımı, Uçak Elektrik-Elektronik ve Pilotaj bölümlerinde tamamı İngilizce olarak gerçekleştirdiği programlar ile bu konuda üzerine düşen sorumluluğu yerine getirmektedir.
Yrd. Doç. Dr. Savaş Mutlu / Atılım Üniversitesi, Sivil Havacılık Yüksekokulu
Kaynakça:
- McKnight, Paul, 2010, "Airline Economics", Introduction to Aviation Management, Ed.Wald, Andreas, Fay, Christoph ve Gleich, Ronald, Vol.3, LIT Verlag, Berlin.
- Shaw, Stephen, 2007, Airline Marketing and Management, 6 ncı Basım, Ashgate, England.
- Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) Faaliyet Raporu, 2015.
- Türkiye Sivil Havacılık Meclisi Sektör Raporu, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), 2014.
- Vesperman, Jan ve Holztrattner, Stefan, 2010, "The Air Transport System", Introduction to Aviation Management, Ed.Wald, Andreas, Fay, Christoph ve Gleich, Ronald, Vol.3, LIT Verlag, Berlin.
- Wensween, John G., 2012, Air Transportation: A Management Perspective, 7 nci Basım, Ashgate, England.
- Wensween, John G., 2007, Air Transportation: A Management Perspective, 6 ncı Basım, Ashgate, England.
- www.airbus.com/company/market/global-market-forecast-2016-2035, "Global Market Forecast for 2016-2035", (Erişim tarihi: 13 Temmuz 2016)
- www.atag.org/facts-and-figures.html, (Erişim tarihi: 14 Temmuz 2016).
- www.shgm.gov.tr/tr/havacilik-isletmeleri/2063-hava-tasima-isletmeleri, (Erişim tarihi: 10 Haziran 2016)
