Evcil kediler bin yıllardır bizimle beraberler ve farelerin yakalanmasında bize yardımcı oldular. Fakat tahmin edildiği gibi soyları Avrupa’daki yabani kedilere değil, Yakındoğu’da yaşayan Afrika yaban (Felis lybica) kedisine uzanıyor. Bununla birlikte ev kedilerinin davranışları ve kalıtımları, evcil köpekten farklı olarak yabani atalarına göreceli olarak benzerdir. Bu yüzden bazen sadece yarı evcil olarak da kabul edilir. Fakat bunun pek de doğru olmadığı ortaya çıktı. Viyana Üniversitesi’nden Raffaela Lesh ve ekibi, evcil ve yabani kedilerin beyin hacimlerini karşılaştırmış.
Evcilleştirme sürecinde kafatası hacminin değiştiği daha önce koyun, tavşan, köpek ve diğer bazı hayvanlarda belgelenmişti diyor araştırmacılar. Hatta elli yıllık kedi araştırmaları da aynı sonucu vermişti. Fakat bu incelemeler daha önce evcil kedinin atası olduğu sanılan Avrupa yabani kedisine aitti. Lesch ve ekibi şimdi eski sonuçları kontrol ederek, 28 evcil kedinin, 20 yabani kedinin, 19 Afrika yabani kedisinin ve 26 melez kedinin (yabani ve evcil kedi melezi) kafatasını karşılaştırmış. Bu karşılaştırma sonucunda en küçük beyin hacmine sahip olanın evcil kedi olduğu görülmüş. Evcil kedinin beyni, atası olan Afrika yaban kedisinden çok daha küçük. Afrika yaban kedisinin beyin hacmi ise Avrupa yaban kedisinin beyin hacminden biraz daha küçük. Bu farklılık beden boyunun da dikkate alınması halinde kalıcı olmuş. Evde beslediğimiz kediler de evcil kediler için tipik olan değişimi geçirmişler. Melez kedilerin beyin hacmi ise iki türün arasında yer alıyor.
Peki evcilleştirmeyle birlikte beyin hacmi niçin küçülüyor? Bir hipoteze göre beyin hacminin küçülmesi, uysallaştırmanın ve saldırganlığın azalmasıyla ortaya çıkan bir yan etkinin sonucu. Bu durum nöral krest hücrelerinin zamanla daha az bölünmesine ve yayılmasına yol açmış olabilirdi. Kedi embriyosundaki nöral krest hücrelerinden, daha sonra stres reaksiyonundan da sorumlu olan sinir sistemi gelişir. Bununla birlikte bu hipotez tartışmalıdır. Nitekim söz konusu gelişme evcil kedilerin çene uzunluğunu da değiştirmiş olması gerekirdi. Oysa karşılaştırmalar evcil kedinin, yabani kedilerden daha kısa bir çeneye sahip olmadığını göstermiş ki bu da bu hipotezle örtüşmüyor diyor araştırmacılar. Alternatif olarak beyindeki küçülme insanlarla birlikte yaşama da bağlanabilir. Şöyle yabani kedinin büyümesi ve hayatta kalabilmesi için daha işlevsel bir beyne sahip olmaları gerekiyordu. Oysa insanla birlikte yaşayan kediler insanlar tarafından bakıldıkları ve korundukları için o kadar güçlü bir beyne sahip olmaları gerekmiyor.
Köpeklerde de benzer bir durum söz konusu. Evcil köpek hem daha küçük bir beyne sahip hem de kendi başına problem çözmekte yabani türlere göre daha başarısız. Problem çözerken hep insanlardan yardım istiyorlar. Buna karşın köpeklere kıyasla daha bağımsız olan evcil kedilerin, zihinsel yetilerinin yabani türlere kıyasla daha zayıf olup olmadıkları henüz bilinmiyor.
Nilgün Özbaşaran Dede
