İster karga, ister Kakadu papağanı ya da kuzgun olsun, bazı kuşlar zeka açısından primatlardan geri kalmıyorlar. Daha zeki olan kuşların daha büyük bir beyni ve belli başlı beyin bölgelerinde daha fazla nöron bulunuyor. Bu da bu kuşların yuvada daha uzun kalmaları ve burada gelişmeye devam etmeleriyle ilgili.
Kuşların memelilerden farklı olarak büyük beyin kabuğuna sahip olmadıkları, dolayısıyla da yüksek zeka için gerekli olan anatomik koşullara sahip olmadıkları sanılıyordu. Fakat artık, aralarında kargaların ve papağanların da yer aldığı bazı kuş gruplarının, primatlardan daha az zeki veya daha az yenilikçi olmadıkları biliniyor. Bu kuşlar sayabiliyor, alet üretebiliyor hatta kilit bile açabiliyorlar. Kuş beyni, bu karmaşık zihinsel görevleri her şeyden önce başın ön kısmında, beyin korteksimizin karşılığı sayılan, palyum bölgesinde yerine getiriyor.
Peki ama bazı kuş grupları çok iyi bilişsel yetilere sahipken, diğerlerinde bu yeti niçin bulunmuyor? Mesela ördek, tavuk, devekuşu veya bazı yırtıcı kuşların beyinleri, karga veya papağandan daha küçük olmamasına rağmen, pek akıllı sayılmazlar. Hangi beyin özelliklerinin bir kuşu akıllı kıldığını öğrenmek isteyen Katalan Ekoloji Araştırmaları Merkezi’nden Daniel Sol, uluslararası ekibiyle, 24 aileye ait 111 kuş turunun beynini ayrıntılı bir şekilde inceledi. Buna göre zeki ve inovatif olan kuşlar daha fazla beyin hücresine sahip.
Bu bağlantı, beden boyu ve beden kütlesinin de dahil edilmesi halinde geçerliliğini koruyor. Bedenlerine oranla çok sayıda nörona sahip kuşlar daha inovatifler. Ördekler veya baykuşlar da gerçi göreceli olarak büyük hacimli beyne sahipler, ama buna karşın aynı büyüklükteki papağan veya kargaya kıyasla çok daha az beyin hücresine sahipler. Daha ayrıntılı incelemeler sonucunda fazladan bulunan nöronların beyinde eşit olarak dağılmadığı anlaşıldı. Bir kuş türünün zekası için her şeyden önce kuşun evrimsel açıdan, en yeni ve en gelişkin beyin bölgesi olan palyumdaki hücre sayısı belirleyici oluyor.
Araştırmanın ikinci aşamasında bilim insanları zeka konusunda, embriyo gelişiminin ve “bebeklik” dönemi süresinin önemli olup olmadığını incelediler. Buna göre daha az nörona sahip kuşların kuluçka süresi çok kısa. Mesela tavuk, ördek veya kaz gibi. Bu kuşların beyni ve özellikle de palyum bölgesi daha yumurtadayken gelişiyor, ancak yumurtadan çıktıktan sonra gelişim neredeyse duruyor. Oysa zeki olarak kabul edilen karga ve papağanların civcivleri, yumurtadan çıplak ve gözleri kapalı olarak çıkıyor, yavaş yavaş olgunlaşıyorlar.
Analizler bu civcivlerin yuvada kalmaya devam ettikleri sürece beyinlerinin olağanüstü miktarda nöron ürettiklerini ortaya koyuyor. ‘Civcivlerin yuvada büyümelerinin, zekanın gelişimi için önemli bir rol oynadığı söylenebilir’ diyor araştırmacılar. Sonuçlar öte yandan kuşlarda, beyin hacminin bilişsel yeti hakkında çok fazla bir şey ifade etmediğini gösteriyor. Bunun yerine palyumun büyüklüğü ve hücre fazlalığı önemli. Ve tıpkı primatlarda olduğu gibi göreceli olarak uzun bir bebeklik/ çocukluk dönemi, kuşlarda da beynin gelişimi ve zeka için gerekli gibi görünüyor.
Nilgün Özbaşaran Dede
