Dünya Sağlık Örgütü’ne (DSÖ) göre XBB.1.5 omikron altvaryantı şu anda ABD’de egemen durumda ve COVID-19’un bugüne dek bilinen en bulaşıcı cinsi. DSÖ teknik konularda lider epidemiyolog 5 Ocak tarihinde Cenevre’de yapılan basın toplantısında Maria Van Kerkhove, küresel sağlık otoritelerinin altvaryantın ABD’nin kuzeydoğusunda çok büyük bir hızla yayılmasını endişe ile izlediklerini söylüyor. ABD’de XBB.1.5’in enfekte ettiği insan sayısı her iki haftada bir ikiye katlanıyor. Böylece şu anda ülkedeki en yaygın virüs türü XBB.1.5.
Van Kerkhove bu altvaryantın şu ana kadar 29 ülkede görüldüğüne dikkat çekiyor. Ne var ki dünyada genomik dizileme işlemlerinin giderek azalması COVID varyantlarının izinin sürülmesini güçleştiriyor. DSÖ XBB.1.5’in şiddeti konusunda henüz herhangi bir veriye sahip değil, ancak şimdiye dek bu altvaryantın omikronun eski türlerine oranla insanlarda daha ağır bir hastalığa yol açtığına ilişkin bir kanıt yok. “Bu virüs dünyanın dört bir yanına dağıldıkça değişme şansı artıyor” diye konuşan Van Kerkhove, “Bundan böyle yeni dalgaların geldiğini göreceğiz, ancak bu daha fazla sayıda ölümlerin olacağı anlamına gelmez. Zira hastalıkla mücadelede çok büyük deneyimlere sahibiz” diyor.XBB.1.5’in en önemli farkı hücrelere daha sıkı bağlanmasını sağlayan mutasyon. Bu da gelişmesi için büyük avantaj sağlıyor.
ABD Beyaz Saray COVID-19 Koordinatörü Ashish Jha, bu yeni varyanttan korunmanın yollarını şöyle anlatıyor: “Bir kere risk grubunda olanlar mutlaka hatırlatma dozlarını olmalı, kalabalık toplantılardan olabildiğince uzak durmalı, yaşlı ve bağışıklığı düşük kişilerin yanında en iyi kalite maskeler kullanmalı, kuşku duyduklarında test yaptırmalı, Molnupiravir gibi antiviral hapları almalı.”
2023’te yeni COVID-19 aşısı çıkmayacak. Neden mi?
Aşılar sayesinde can kayıplarında büyük bir artış yaşanmadan pek çok ülke koruyucu tedbirlere son verdi. Oysa Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) verilerine göre Aralık 2022’nin ortalarına kadar dünya nüfusunun üçte birinin tek bir doz bile COVID-19 aşısı olmadığı biliniyor. Ayrıca aşının sağladığı bağışıklık gün geçtikçe azalırken, SARS-CoV-2 koronavirüsü bağışıklıktan kaçmak için sürekli evrim geçiriyor. Örneğin şu anda çok büyük bir hızla yayılmakta olan XBB.1.5 altvaryantı bağışıklığa yakalanmama konusunda son derece usta.
Bu nedenle önümüzdeki yıllar için yeni ve daha geliştirilmiş aşılara ihtiyacımız var. Örneğin 2023’te yeni aşılar çıkacak mı? Ne yazık ki bu sorunun yanıtı büyük bir olasılıkla çıkmayacak olacak. Piyasalarda geçen yılki aşıların olması bekleniyor.
Birleşik Krallık’taki bilim ve analiz şirketi Airfinity’ye göre dünyada satılan COVID-19 aşısı 2021’de 5.7 milyar doza ulaşmışken, 2022’de 3 milyar doza inmiş. Ve 2023 yılı için 1.6 milyar doz satış bekleniyor. Bu rakamlar Çin gibi kendi aşılarını üreten ülkeleri kapsamıyor. Kasım 2022’nin sonlarında Çin yaşlıları aşılama kampanyasına hız verdi. Çin’in Ulusal Sağlık Komisyonu’na göre 80 yaşının üzerindekilerin %40’ına Kasım sonunda üç doz aşı yapıldı. Oysa bu oran Nisan ayında %20 idi. Çin dışında Pfizer/BioNTech ve Moderna’nın mRNA aşıları satışlarda başı çekecek gibi duruyor. Bunların son ürettikleri aşı orijinal virüsün ve omikronun iki altvaryantına karşı da koruma sağlıyor.
Çin, can kayıplarını gizliyor
DSÖ, Çin hükümetini COVID vaka sayılarını ve can kayıplarını eksik bildirmemeleri yönünde uyardı. Geçen ay COVID ile ilgili kısıtlamaları gevşetmesinden bu yana vaka sayılarında ani bir patlama yaşandı. Fakat Çin geçen Aralık ayından bu yana yalnızca 22 can kayıbı olduğunu bildirmişti. DSÖ Acil Durum Direktörü Dr. Michael Ryan, Çin’in COVID nedeniyle meydana gelen can kaybı tanımını çok dar kullandığını ileri sürüyor.
Çin, geçen ay COVID ölümü kriterlerinde büyük değişikliğe gitti.. Bu tanıma göre yalnızca solunum hastalıklarına bağlı can kayıpları COVİD ölümleri olarak kaydedildi. Ancak bu tanım DSÖ talimatlarına ters düşüyor. DSÖ, ülkelerden pandemi öncesi dönemlerdeki can kayıplarının üzerindeki ölüm rakamlarını bildirmelerini istiyor.
Çin’de bağımsız gözlemciler hastane ve krematoryumlarda aşırı doluluk yaşandığına da dikkat çekiyor. Bu arada uzmanlar, birkaç hafta sonra başlayacak olan Ay Yeni Yılı nedeniyle aile buluşmalarının ve ziyaretlerinin artmasıyla vaka ve can kaybı sayılarında büyük patlama yaşanabileceği uyarısında bulunuyor.
Reyhan Oksay
Kaynaklar
https://www.cnbc.com/2023/01/04/xbbpoint1point5-omicron-subvariant-is-the-most-transmissible-version-of-covid-yet-who-says.html
https://www.newscientist.com/article/mg25634192-400-why-we-probably-wont-get-new-covid-19-vaccines-in-2023
https://www.bbc.com/news/world-asia-china-64167052
