Dr. Öğr. Üyesi Selden ÇEPNİ*, Dr. Öğr. Üyesi Erdinç ÜNAL**, Prof .Dr. Semih BASKAN**
(*Işık Üniversitesi, ** İstanbul Okan Üniversitesi)
Giriş
Aslında her şey bundan tam iki yıl önce İsveçli küçük bir kızın tüm dünyaya sesini duyurmak için haykırışı ile başlamıştı. Greta Thunberg isimli 15 yaşındaki bir aktivist insanlara doğayı katletmelerine karşı dur demek istiyordu. 2015 Yılında imzalanan Paris İklim Anlaşmasının gerçek anlamda yürürlüğe sokulamaması, yağmur ormanlarının katledilmesi, 7. kıta olarak adlandırılan 7 milyon ton ağırlığındaki atıkların okyanusların ortasında yüzmesi gibi bu konudaki olumsuz örnekleri çoğaltabiliriz.
Bu yılki Davos’ta düzenlenen 50. Dünya Ekonomik Forum’unda da çevresel risklerin en öncelikli konular arasında yer alması boşuna değildi. İşte sonunda bir salgın patlak verdi ve tüm dünyayı hazırlıksız yakaladı. Salgın, insanın çevresi ve doğasıyla olan ilişkilerinde gelişebilecek ani ve şiddetli sürprizlere gebe olduğunu gösterdi bize. Covid-19 Pandemisi, 2019’un son gününde bildirimi yapılan bir vaka ile başlayıp, neredeyse tüm dünya nüfusunu etkileyen tarihteki önemli olaylardan biri olarak yer almaya şimdiden aday. İnsan etkinliği ve eylemliliğiyle ilişkili etkilemediği hiçbir alan bırakmadı. Gelin, bu salgının öyküsünü en baştan hatırlamaya ve izini sürmeye çalışalım. Aşağıdaki kronolojide salgındaki kritik gelişmeler, günleri ve konuları itibariyle birlikte sunulmaya çalışılmıştır.
| Tarih | Covid -19’un 90 günü |
| 31 Aralık | İLK BİLDİRİM: Çin, Wuhan kentinde kaynağı bilinmeyen bir solunum yolu hastalığı tespit edildiğini ilk kez DSÖ'ye (Dünya Sağlık Örgütü) bildirdi. Şimdiye dek “görülmemiş bir pnömoni” ile ilgili olarak DSÖ alarma geçirildi. Akciğer iltihaplanmasına yol açan hastalığa, bilinmeyen türdeki bir virüsün yol açtığı tahmin ediliyordu (1). |
| 1 Ocak | Çin Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi salgının kaynağı olarak deniz ürünleri pazarını tespit etmiş ve kapatmıştır. Karantina altına alınan birçok hastanın bu pazarda çalıştığı belirlenmiştir. O günden beri kapalı olan Pazar yerinde enfeksiyona maruz kalanların sayısının 40’ı aştığı belirtilmiştir. TATİL UZATILIYOR: Yeni tip koronavirüs (2019-nCoV) salgını nedeniyle, bazı bölgelerde okulların Bahar Bayramı - yarıyıl tatilinin uzatılacağı, şirketlerin işe başlama tarihinin ise erteleneceği bildirildi (2). |
| 3 Ocak | Hastalığa yol açan virüsün genetik yapısının 2002-2003'te Çin'den dünyaya yayılan Şiddetli Akut Solunum Yolu Sendromu'na (SARS) yol açan koronavirüs ile % 80 oranında benzeştiği anlaşıldı. TERMAL GÖZETİM: Wuhan havaalanı ile Şangay havaalanı arasındaki uçuşlarda yolculara termal gözetim yapılmaya başlandı (3). |
| 5 Ocak | SALGININ CİDDİYETİ HENÜZ ALGILANMADI: DSÖ, eldeki verilerle, Çin'e herhangi bir seyahat veya ticaret kısıtlaması uygulanmasına karşı tavsiyede bulunan bir bildiri yayınladı. Çinli yetkililer de, 2002-2003'te yine Çin'de ortaya çıkan ve dünya çapında 770'ten fazla insanı öldüren bir hastalık olan SARS salgınının tekrarlandığı olasılığını reddetti (4, 5). |
| 6 Ocak | Salgına ilişkin ilk araştırmalar kuş gribi, mevsim gribi, SARS ve MERS'i dışladı. Çinli yetkililer, şüpheli vaka sayısının yaklaşık 60'a ulaştığını ve 7 tanesinin kritik durumda olduğunu bildirdi. İnsandan insana bulaşma henüz doğrulanmamıştı (6). |
| 7 Ocak | İLK İSİMLENDİRME: Çinli bilim insanları virüsü, soğuk algınlığı, SARS ve MERS'in de dahil olduğu koronavirüs ailesine ait bir virüs olarak tanımladılar. Geçici olarak, bu yeni virüs 2019-nCoV olarak adlandırıldı (7, 8). |
| 9 Ocak | DSÖ, yeni koronavirüsün saptanması için geçici “laboratuvar rehberi” yayınladı. Bu rehber biyogüvenlik, hasta örneklemesi ve patojen tespiti ve tanımlanması hakkında tavsiyeler içermektedir. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC)’nin Çin şubesi dahil olmak üzere birçok akademik ve kamu sektörü grubu, yeni virüse (2019-nCoV) özgü genom tespit sekanslarının alanlarını hedefleyen testler tasarladı ve bunları herkese açık hale getirdi (3). |
| 11 Ocak | LABORATUVAR ARAŞTIRMALARI YOĞUNLAŞIYOR: Çin’in, yeni tip koronavirüsün DNA dizilimini açıklaması ile beraber dünyanın farklı ülkelerindeki araştırmacılar, genetik kopyasını ürettikleri virüs üzerinde laboratuvarlarda çalışmaya başladı (9). |
| 13 Ocak | ÇİN DIŞINDA İLK VAKA: DSÖ, Çin sınırları dışında ilk defa başka bir ülkede, Tayland'da (Wuhan'dan gelen) vaka bildirdi (1). |
| 15 Ocak | Tayland’dan sonra Japonya Sağlık Bakanlığı, Wuhan'ı ziyaret etmiş olan bir kişide doğrulanmış bir vaka bildirdi (2). |
| 17 Ocak | ABD ÖNLEM ALMAYA BAŞLIYOR: Wuhan'da ikinci bir ölüm bildirildiği için ABD'deki sağlık yetkilileri bu şehirden gelen yolcuları taramaya başlayacağını açıkladı (10). |
| 20 Ocak | HAVA ALANLARINDA ÖNLEMLER ARTIRILIYOR: Çin, virüs nedeniyle üçüncü ölümü ve 100'den fazla yeni vakayı duyurdu. Wuhan'dan Güney Kore'ye uçakla gelen Çinli bir kişide virüs tespit edildi. Çinli sağlık uzmanları insandan insana bulaşın olduğunu teyit etmişlerdir. Dünya çapında birçok ülkedeki hava limanlarında, koronavirüs semptomları gösteren hastaların taranmasına başlanmıştır (11). |
| 21 Ocak | ABD'DE İLK VAKA: Çin'de koronavirüs bulaşmış insan sayısı 300'e çıktı. Çin'den dönen 30 yaşlarındaki ilk koronavirüs vakası, Washington'daki bir hastaneye kabul edildi. Virüs Avustralya'ya da ulaştı; vakaların ortak özelliği Wuhan şehrinden döndükten sonra ortaya çıkmasıydı (9). |
| AŞI ÇALIŞMASI: ABD'deki Ulusal Sağlık Enstitüleri’nde bilim insanları yeni ve ölümcül koronavirüse karşı aşı için çalışmaya başladılar (12). | |
| 22 Ocak | VAKA SAYISI 500'ü AŞTI: Virüs Dünya'da 500'den fazla kişiyi enfekte etti ve 17 kişinin ölümüne yol açtı. Çin’in Henan Eyaleti, koronavirüs salgınının yayılmasını önlemek için canlı kümes hayvanı satışına yasak koydu (12). |
| 23 Ocak | İLK ŞEHİR KARANTİNASI: Çin, Wuhan şehrine gidiş ve gelişleri askıya aldı. Saatler sonra yetkililer Huanggang ve Ezhou gibi iki şehri daha seyahat yasağı altına aldılar. Pekin, yeni yıl kutlamalarını iptal etti (2). |
| ABD'li doktorlar koronavirüsü hastasını tedavi etmek için ilk kez bir robot kullandılar. Birçok ABD şirketi virüse karşı savaşmak için ilaç ve aşı geliştirme planlarını açıkladı (13). | |
| 24 Ocak | ULUSLARARASI ÖNLEMLER GENİŞLİYOR: Çin, birçok şehrine daha seyahat kısıtlamaları getirdi. Malezya, Kanada, Tayland ve Uganda'daki havaalanları, olası enfekte yolcuları taramak için farklı önlemler aldı. Tayland, Wuhan uçuşlarını 4 Şubat'a kadar askıya aldı. Restoran zincirleri Starbucks ve McDonald’s Çin’in Hubei eyaletindeki mağazalarını kapattıklarını açıkladılar (1). Singapur Deniz ve Liman İdaresi tüm kontrol noktalarında sıcaklık taramasına başladı. |
| COVID – 19 HASTANESİ: Çin’de vaka sayısı 830’a yükseldi. Çinli yetkililer, Wuhan’ın Caidian bölgesinde, 1000 yataklı geçici bir hastane inşaasını sadece altı günde tamamlamayı planladılar. Yüksek güvenlik ve koruma seviyeli yeni hastane yalnızca ölümcül virüs hastalarını tedavi edecek (2). | |
| 25 Ocak | Hong Kong, Çin'e yapılan tüm resmi ziyaretleri iptal etti ve şehirde sağlık acil durumu ilan etti. Okul tatilinin 17 Şubat'a kadar uzatıldığını duyurdu (9). |
| Kanada, Çin'in Wuhan kentinden 22 Ocak'ta dönen 50 yaşındaki bir kişiyi ilk koronavirüs vakası olarak bildirdi (9). | |
| DSÖ'ye göre, dünya genelinde teyit edilen 1320 vaka mevcuttu, ölüm sayısı ise 41'e yükseldi. Bunların 1297'si Çin'de, 23'ü de Çin dışından bildirilmiştir (13). | |
| Çin koronavirüs salgını düzelene kadar vahşi hayvan ticaretini yasakladı (12). | |
| ULAŞIMDA TEDBİRLER ARTIYOR: Hong Kong Demiryolları, tren istasyonlarında ve tren bölmelerinde önleyici tedbirleri artırdı. Havalimanları Uluslararası Konseyi, havalimanlarının virüse karşı gerekli önlemleri almaları için ilkelerini yayınladı (1). | |
| 26 Ocak | RİSK DÜZEYİ "YÜKSEK" OLARAK DEĞİŞTİRİLDİ: DSÖ, virüsün küresel riskinin “orta” değil “yüksek” olduğunu söyleyerek salgın hakkındaki önceki raporunu revize etti ve salgınla ilgili "uluslararası kamu sağlığı acil durumu" ilan edildiğini duyurdu (14). |
| 27 Ocak | VAKALARDA DRAMATİK ARTIŞ: Çin’de görülen vakaların ortaya çıkış hızında dramatik yükselme baş gösterdi. Bir günde 4515 yeni vaka tespit edildi. 100'ü Hubei eyaletinde olmak üzere ölüm sayısının 106'ya ulaştığı bildirildi (1). |
| 30 Ocak | KÜRESEL ACİL DURUM İLANI: Salgının tüm eyaletlere yayıldığı Çin'de ölüm sayısı 170'e sıçradığı için DSÖ koronavirüsü küresel acil durum ilan etti. Hindistan ve Filipinler ilk virüs vakalarını doğruladılar (14). |
| 2 Şubat | 14.380 enfeksiyonun rapor edildiği Çin'deki ölüm sayısı 304'e yükseldi (14). |
| 3 Şubat | Hong Kong'daki yüzlerce hastane çalışanı, koronavirüs yayılma riskini en aza indirmek için kentin Çin ile olan sınırının kapatılmasını talep ederek greve gitti (15). |
| Wuhan'daki koronavirüs hastaları için on gün içinde inşa edilen 1000 yataklı Hastanesi hazır hale getirildi (16). | |
| Seyahat yasakları ve uçuşların askıya alınması nedeniyle Çin firmalarının katılamadığı Singapur Havacılık Fuarı iptal edildi. Dünyadaki vizon üretiminin % 40’ını karşılayan Danimarka’daki 1500 üretici, Çinli alıcıların katılamaması nedeniyle yaklaşık 2 milyon kürkün açık artırmasını erteledi (12). | |
| 5 Şubat | HENÜZ ETKİLİ TEDAVİSİ YOK: DSÖ, koronavirüs için "bilinen etkili bir tedavi" olmadığını doğruladı. Çin, büyük çoğunluğu Wuhan kaynaklı olmak üzere 490 ölüm ve 24.324 enfeksiyon vakası bildirdi. ABD vatandaşlarını Wuhan'dan tahliye etti (2). |
| 6 Şubat | Avrupa'da enfekte olanların sayısı 30'a ulaştı (1). |
| Malezya'daki yetkililer ülkenin ilk vakasını bildirdi (17). | |
| 7 Şubat | Lİ WENLİANG ÖLDÜ: Koronavirüs alarmını veren ilk doktor olarak tarihe, geçen Li Wenliang öldü. Çinli araştırmacılar, enfeksiyonun hayvan-insan zincirinde bir bağlantı olabileceğini öne sürdüler (12). Hong Kong karantina kurallarını ihlal edenler için hapis cezası uygulamaya başladı (18). |
| 9 Şubat | CAN KAYBI SARS'I GERİDE BIRAKTI: Çin'de ölü sayısı 2002-2003 yıllarında 774 kişinin öldüğü SARS'ı geçerek 813'e ulaştı. (15). |
| 10 Şubat | HALKA GÜVEN AŞISI: Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping, salgın başladığından bu yana ilk kez halk ile buluştu. Pekin'deki bir hastaneyi ziyaret etti ve virüse karşı savaşta güven verdi (2). |
| 11 Şubat | HASTALIĞIN ADI BELLİ, COVID-19: DSÖ, yeni koronavirüsün neden olduğu hastalığı resmen 'Covid-19' olarak adlandırmıştır (15). |
| Almanya, Bavyera'daki iki yeni koronavirüs vakasını doğruladı ve ülkedeki toplam vaka sayısının 16’ya çıktığını açıkladı (2). | |
| Hong Kong aynı binada iki vakanın doğrulanmasından sonra, enfeksiyonun yayılmasını kontrol etmek için binadaki 100'den fazla sakininin tamamını tahliye etti (2). | |
| Vietnam sağlık bakanlığı, büyükbaba veya büyükannesi tarafından bulaştırıldığı düşünülen ilk kez üç aylık bir bebek vakasını doğruladı (12). | |
| 12 Şubat | SOSYAL VE BİLİMSEL ORGANİZASYONLAR İPTAL: En büyük uluslararası kongrelerden biri olan Mobil Dünya Kongresi, Facebook, Amazon, Sony, Nokia ve LG de dahil olmak üzere çeşitli katılımcıların etkinlikten çekileceğini açıklamaları üzerine iptal edildi. IBM, 24 Şubat'ta San Francisco'da başlayacak olan yıllık RSA siber güvenlik konferansından çekildi (19). |
| Singapur'daki toplam vakalar Çin dışındaki en yükseklerden biri olan 50'ye ulaştı. Singapur'daki DBS bankası, bir çalışanın koronavirüs tanısı doğrulandıktan sonra 300 çalışanı binadan tahliye etti ve evden çalışmaya devam edildi (19). Covid-19'dan ölümlerin 1.115'e ulaştığı Çin'de toplam vaka sayısı 45.100'ü aştı. Çin Ulusal Sağlık Komisyonu yetkilisi Mi Feng'e göre, iyileşen hastaların oranı, 27 Ocak'taki % 1,3'ten, 10 Şubat itibariyle % 8,2'ye yükselmişti (12). | |
| DENİZ ULAŞIMI ZORDA: Japonya'da karantinaya alınan Diamond Princess kruvaziyer gemisinde onaylanan toplam vaka sayısı, karantina subayının da pozitif sonucuyla beraber 174'e yükseldi (20). | |
| 14 Şubat | Koronavirüs korkusu nedeniyle beş ülke tarafından geri çevrildikten sonra Kamboçya'ya demirleyen Westerdam yolcu gemisi, gemide test edilen 20 numune negatif çıkması üzerine yolcuları gemiyi terk edebildiler (12). |
| 15 Şubat | Wuhan'a komşu şehir olan Xianning'deki bir hastanede karantinaya alınan hastalar için 3 boyutlu yazıcılarla basılmış evler kullanılmaya başlandı (21). |
| 17 Şubat | Diamond Princess yolcu gemisinde vakalar 454'e yükseldi (20). |
| 21 Şubat | İTALYA’DA İLK ÖLÜM: İtalya’nın Veneto Bölgesi'ndeki Vo kasabasında 78 yaşında bir duvar ustası Covid-19 nedeni ile hayatını kaybetti. İtalyan hükümeti, kuzeydeki 10 beldeyi kırmızı bölge ilan etti. Vaka sayısı 21'e çıktı (2). |
| Kanada, Diamond Princess'taki yaklaşık 200 vatandaşını taşıyan uçak Tokyo’dan Ontario’ya iniş yaptıktan sonra 14 gün daha karantinada tutacak (20,12). | |
| Çin, hapishanelerde 200'den fazla vaka bildirdi. Wuhan'daki İlk Halk Hastanesinde çalışan 29 yaşındaki bir doktor daha hayatını kaybetti. Çin Hükümeti yayılmayı kontrol etmek için Daegu ve Cheongdo şehirlerini 'özel bakım bölgeleri' ilan etti (9). | |
| DAMGALAMA: Ukrayna'da protestocular Çin'den tahliye edilen vatandaşları taşıyan otobüslere saldırdı. Tahliye edilenler Novi Sanzhary'deki bir hastaneye naklediliyordu. Tüm tahliye edilenler resmi tarama sonucunda negatif olarak teyit edildi (22). | |
| 22 Şubat | ULUSLARARASI DAYANIŞMA: DSÖ Genel Direktörü Ghebreyesus, covid-19 salgınına karşı daha etkin mücadele için uluslararası topluma 675 milyon dolar yardım çağrısında bulundu. Afrika'da, öncelikle Çin'e daha yoğun seyahat eden 6 ülkeye 30 binden fazla kişisel koruyucu ekipman gönderdikleri bilgisini paylaştı. Gelecek haftalarda da 19 ülkeye daha virüs ile mücadele kapsamında sağlık malzemesi göndermek için hazır olduklarını ifade etti. Ghebreyesus, "en büyük endişemiz covid-19'un daha zayıf sağlık sistemleri olan ülkelere yayılma potansiyeli devam ediyor olmasıdır" değerlendirmesinde bulundu (23). |
| İran'da 10 yeni vaka tespit edilirken, hayatını kaybedenlerin sayısının da 5'e çıkmasına değinen Ghebreyesus, "İran’da vaka artışından endişe ediyoruz" dedi (9). | |
| İran'da Coronavirüs nedeniyle hayatını kaybedenlerin sayısı yükselirken, Van'da da bir dizi önlemler alınmaya başlandı. Kapıköy Gümrük Kapısında görevli personel maske ve eldiven kullanmaya başlarken, Türkiye'ye giriş yapan bazı İranlıların da maske taktığı görüldü (24). | |
| 23 Şubat | KULUÇKA SÜRESİNE İLİŞKİN TEREDDÜT: Reuters, Çin eyalet hükümetinin raporlarına atıfta bulunarak, covid-19 kuluçka döneminin 70 yaşındaki enfekte bir vakanın 27 gün sonrasına kadar semptom göstermemesine dayanarak 27 gün kadar uzun olabileceğini belirtti (25). |
| 25 Şubat | EL YIKAMANIN ÖNEMİ BENİMSENİYOR: ABD CDC (Centers for Disease Control and Prevention),yapılan bir araştırmada el yıkama oranının % 57’den % 83’e çıktığını ifade etti (26). |
| Türkiye- İran sınır kapısı koronavirüs tehdidi nedeniyle kapatıldı (12). | |
| 1 Mart | “EĞİTİME ARA” KARARI GENİŞLİYOR: Çin (ülke geneli), Moğolistan (ülke geneli), İtalya (bölgesel), İran (ülke geneli) eğitime ara verme kararı aldı (2). |
| 2 Mart | OECD, virüsün küresel maliyetinin 280 milyar dolara çıkabileceğini ifade etti (27). |
| Avrupa Birliği "Covid-19 Müdahale Ekibi" kurdu. Ekip tıbbi alanda, bilgi paylaşımı, araştırma-geliştirme, iyileştirme gibi konulara odaklanırken, ulaştırma alanında seyahat önerileri ve Şengen bölgesi gibi konuları ele alacak. Ekonomi alanında ise koronavirüsün işletmelere, ticaret ve endüstriye etkilerini değerlendirecek (27). | |
| 3 Mart | KİŞİSEL KORUYCU EKİPMAN DARLIĞI BAŞ GÖSTERDİ: Dünya çapında sağlık çalışanlarını tehlikeye atan kişisel koruyucu ekipman sıkıntısı başladı. DSÖ yetkilileri, tüm dünyada sağlık çalışanlarının kendilerini ve başkalarını korumak için her ay 89 milyon maske, 30 milyon önlük, 1,59 milyon koruyucu gözlük, 76 milyon eldiven ve 2,9 milyon litre el dezenfektanına ihtiyaç duyduklarını açıkladı (28). |
| 4 Mart | 3 KITADA EĞİTİME ARA: UNESCO verilerine göre salgın sebebiyle üç farklı kıtada 22 ülkede eğitime ara verildi (9). |
| 5 Mart | PETROL FİYATINDA ÇÖKÜŞ: Dünyanın en büyük petrol ithalatçısı Çin’in karantina uygulamaları ve salgının tüm dünyaya yayılması küresel ekonomik faaliyeti dolayısla da petrole olan talebi düşürdü. 5 Mart’ta bir araya gelen OPEC ülkeleri ve Rusya uzlaşmaya varamayınca kriz daha da derinleşti (29). |
| BE READY: DSÖ, covid-19 ile birlikte yaşamaya hazırlık için insanları "güvenli, akıllı ve nazik olmaya" teşvik eden “Be Ready” adlı yeni bir sosyal medya kampanyası başlattı (30). | |
| 7 Mart | ÇİN’E DAMGALAMA: Fed'den Asya'dan gelen dolarlar için karantina önlemi açıklandı. Resmi veriler, Çin'in ihracatının salgından sonraki yılın ilk iki ayında yüzde 17,2 oranında gerilediğini gösterdi (9). |
| 8 Mart | YÜKSEK ÖLÜM ORANI: Küresel olarak bildirilen covid-19 vakalarının % 3,4’ü öldü. Bu oran, daha önceki tahminlerden ve influenza ölüm oranından (% 1'den az) oldukça yüksekti (31). |
| 9 Mart | 70 günün sonunda salgın Çin dışında 108 ülke yayılmış oldu (9). Dünya çapında 109.405 tespit edilen vaka var. Ölü sayısı 3.689 olarak DSÖ tarafından açıklandı. Çin'den sonra İtalya 366 ölümle öne çıkmaya başladı. İtalya başbakanı Conte, kanun hükmünde kararnameyle ülke genelinde serbest dolaşımı yasakladı ve karantinayı ülke geneline genişletti (1). |
| Bloomberg verilerine göre tüm dünyaya “işçi” sağlayan Çin’in hizmet sektörü tarihin en düşük seviyesinde (11). | |
| EN SIK GÖRÜLEN BULGULAR: Wuhan’da 138 covid-19 pnömonisi hastasını kapsayan bir çalışmada, hastalığın başlangıcında en sık görülen klinik bulgular şöyle sıralandı: Ateş (%99), yorgunluk (%70), kuru öksürük (%59), anoreksiya (%40), miyalji (%35), dispne (%31) ve % 27 ile balgam çıkarma (33). | |
| 11 Mart | LİKİDİTEYE HÜCUM: Koronavirüs paniği yatırımcıları hisse senetlerinden nakite yönlendirdi. Bu durum karşısında Avrupa borsaların kayıp % 10 'a çıkarken, Asya borsaları işlemleri durdurdu (34). |
| İtalyan Sağlık Şefi Roberto Stella koronavirüs enfeksiyonu sebebiyle hayatını kaybetti. Ünlü Aktör Tom Hanks, kendisi ve karısının koronavirüs testinin pozitif çıktığını söyledi (12). | |
| PANDEMİ ALARMI: DSÖ, covid-19'u bir pandemi olarak nitelendirdi (15). | |
| 13 Mart | SALGININ MERKEZİ AVRUPA: Avrupa, Çin dışında, dünyanın geri kalanından daha fazla vaka ve ölüm bildirdi (34). |
| Kanada Başbakanı Justin Trudeau'nun eşi Sophie Gregoire Trudeau'ya covid-19 teşhisi koyuldu (12). | |
| DSÖ’ye göre, 13 Mart itibarıyla 135.400'den fazla teyit edilmiş vaka vardı (15). | |
| Türkiye'de YÖK yükseköğrenime 3 hafta ara verilmesi kararını aldı (2). | |
| 16 Mart | DSÖ, virüsün havada hayatta kalabileceği gösterildikten sonra sağlık personeli için 'havadan bulaş önlemlerini’ değerlendirmeye aldı (15). |
| BÜYÜME TAHMİNLERİ DÜŞÜRÜLDÜ: OECD, Çin büyümesini % 5,7 açıklayan örgüt, bu oranı % 4,9’a düşürdü. Küresel büyüme tahmini ise % 2,9’dan % 2,4’e düşürüldü (35). | |
| BORSALARDA SERT DÜŞÜŞLER: Virüsün 3 bin 700’den fazla insana bulaştığı dünyanın en büyük ekonomisi ABD de borsalar 1987’den bu yana en kötü günü gördü. Sadece beş gün sonunda Amerikan hisseleri 2 trilyon dolar, küresel hisse senetleri 6,3 trilyon dolar kaybetti (19). | |
| BİR KITAYA DAHA BULAŞ: Virüsün etkileri Latin Amerika'da da hissedilmeye başladı (9). | |
| 17 Mart | AVRUPA'DA TABLO AĞIRLAŞIYOR: Fransa, 89 ölüm ve 264 yeni vaka raporladı; yerel seçimleri erteleyerek, her türlü toplantıyı yasakladı ve ülke çapında evde kalma tedbirleri getirdi. Portekiz acil durum ilan etti. İtalya 475 ölüm daha rapor etti. İsviçre’de 3028 vaka, 21 ölüm raporlandı. İspanya’daki vakaların sayısı 13.716’ya ulaştı. Türkiye’de ikinci ölüm yaşandı. (12). |
| İran’da toplam ölüm sayısı 1.135’e ulaştı (12). | |
| Kırgızistan, Zambiya ilk vakalarını bildirdi (9). | |
| Hindistan, Pakistan, Güney Kore, Filipinler, Yeni Zelanda, Endonezya ve Malezya yeni vakalar bildirdi (9). | |
| TEST SAYILARI: İngiltere merkezli deneysel araştırma ve verileri sunan kurum, “Our World In Data” verilerine göre, Çin’in Guangdong bölgesinde en çok olmak üzere 320 bin kişiye, 286 bin kişiye Güney Kore’de, 148 bin kişiye İtalya’da, 125 bin kişiye Birleşik Arap Emirlikleri’nde, 116 bin kişiye Rusya’da, 50 bin kişiye İngiltere’de, 41 bin kişiye ABD’de, 38 bin kişiye Kanada’da, 18 bin kişiye Tayvan ve Norveç’te, 16 bin kişiye Japonya’da, 14 bin kişiye İsveç’te ve 11 bin kişiye Fransa’da test yapıldı (36). | |
| E-TİCARET YÜKSELİŞTE: Amazon, salgının yol açtığı durum karşısında müşterilerinin talepleriyle başa çıkmak için ABD'de 100.000 işçi işe alıyor (37). | |
| 19 Mart | Avrupa'nın en büyük 5 futbol liginde yeni tip koronavirüs salgını nedeniyle toplam zararının yaklaşık 4 milyar avro olacağı bildirildi (38). |
| İTALYA, YENİ VAKA BİLDİRMEYEN ÇİN'İ GEÇTİ: İtalya’da gerçekleşen ölümler 3.405 ile Çin’İ geçti. Wuhan ve Hubei’de yeni vaka bildirilmedi (12). | |
| SITMA İLAÇLARI DEVREDE: FDA, etkili kesin bir tedavinin bulunmadığı durumda, koronavirüs ile mücadelede sıtma ilaçlarını denemeye değer bulduğunu açıkladı ve Trump yönetimin ön onayı ile milyonlarca doz anti-sıtma ilacının (hidroksiklorokin ve klorokin) ülke genelindeki hastanelere dağıtılacağını bildirdi. (39). | |
| Dünya Bankası salgınla mücadele destek paketini 14 milyar dolara çıkartı (9). | |
| 20 Mart | ÖZEL HASTANELERDE PANDEMİDE GÖREVLİ: Türkiye'de Sağlık Bakanlığı, enfeksiyon, göğüs ve dahiliye uzmanlarından herhangi ikisini bünyesinde bulunduran özel ve vakıf hastanelerini de pandemi hastanesi ilan etti. |
| ÇİN YARDIMA BAŞLIYOR: Çin, ülke içinde bulaşan herhangi bir virüs vakası olmadığını ikinci kez bildirdi ve test reaktifler, maskeler ve koruyucu giysiler için 82 ülkeye yardım sözü verdi (12). | |
| 22 Mart | İTALYA’DA ÜRETİM YASAĞI: II. Dünya Savaşı'ndan bu yana en büyük krizle karşı karşıya kalan İtalya, salgının pik yapmasıyla, zorunlu olmayan mal ve hizmet üretimini durdurdu (9). |
| Küba doktorları Koronavirüs ile savaşmak için İtalya'ya geldiler (12). | |
| 65 YAŞ ÜSTÜNE YASAK: Türkiye’de 65 Yaş ve Üstü ile Kronik Rahatsızlığı Olanlara Sokağa Çıkma Yasağı açıklandı (1). | |
| KÜRESEL EKONOMİDE KÖTÜMSER BEKLENTİLER: Mckinsey’e göre küresel ekonomide 2008-09 küresel finansal krizine benzer sert bir etki görülmesi bekleniyor. Pek çok ülkede 2020 yılında ekonomilerin küçülmesi ve iyileşme için 2021 yılı ikinci çeyrek ön görülüyor. | |
| 23 Mart | Almanya'da sosyal mesafe önlemleri salgının yükseliş ivmesini durdurmaya başladı. Almanya Halk Sağlığı Enstitü Başkanı Weiler, şimdiye kadar alınan okul kapatma, el yıkama talimatları ve halka açık toplantıların durdurulması gibi tedbirlerin oldukça etkili olduğunu açıkladı (12). |
| 124 ÜLKEDE OKULLAR KAPALI: UNESCO’nun paylaştığı verilere göre 1 Mart’ta sadece 4 ülke tüm okulları kapatma kararı almışken 23 Mart itibarıyla bu sayı 124 oldu. Bu, tüm dünyada 1.254.315.203 öğrencinin okula gitmediği ve kayıtlı öğrenci nüfusunun %72,9’unun durumdan etkilendiğini gösteriyor (40). | |
| İtalya 59.138 vaka ve 5.476 ölüm ile İspanya 33.089 vaka ve 2.206 ölüm ile Avrupa'nın salgındaki merkez iki ülkesi oldular (1). | |
| 24 Mart | 2020 Tokyo Olimpiyatları bir sene ertelendi (2). |
| Hindistan, gece yarısından itibaren 1,3 milyar vatandaşının 21 günlük karantinasını başlatacak (1). | |
| Dünya Sağlık Örgütü ABD'nin virüsün merkez üssü olma yolunda olduğunu söyledi (15). | |
| 25 Mart | Prens Charles’ın testi pozitif olarak raporlandı (12). |
| BAŞARILI ÖRNEK - ALMANYA: Yaklaşık 34.000 vaka, 171 ölümün bildirildiği Almanya'nın Dünyadaki en düşük ölüm oranlarından birine (% 0,5) sahip olmasında, salgının başlangıcından beri yaygın ve titizlikle uyguladığı test ve izolasyonun önemli rolü olabileceği belirtildi (41). | |
| Koronavirüsün eğitime küresel etkisi: 1,4 milyar öğrenci evde (42). | |
| UMUT AŞIDA: Washington Post’un haberine göre, covid-19 hastalığına neden olan SARS-CoV-2 virüsünün nispi sabitliği ve mutasyon geçirme ihtimalinin düşüklüğü bilim insanlarının kalıcı çözüm üretme umuduyla aşı çalışmalarını hız vermeleri konusunda teşvik ediyor (12). | |
| ÖLÜMLERDE AVRUPA BAŞTA: Çin ölüm sayısında İtalya'dan sonra ikinci ülke oldu. İspanya'da üçüncü ülke oldu (1). | |
| 26 Mart | Dünya çapında yaklaşık 467.000 covid-19 vakası, 21.000'den fazla ölüm ve 114.000 civarında iyileşme raporlanmıştır (12). |
| Birleşmiş Milletler, dünyanın en savunmasız ülkelerini desteklemek için 2 milyar ABD Doları tutarında bir covid-19 Küresel İnsani Müdahale Planı başlattı (9). | |
| 27 Mart | KARTOPU GİBİ BÜYÜYOR: Küresel salgında ilk 67 günde 100 000 vaka raporlanırken, sonrasındaki 3 günde aynı sayıda raporlanmayla birlikte 400.000’den 500.000 vakaya ulaşıldı. (12). |
| Türkiye, canlı olarak covid-19 güncellemelerini paylaşmak için bir web sitesi başlattı. (corona.cbddo.gov.tr) | |
| MERKEZ ABD ARTIK: ABD, dünyada en fazla sayıda onaylanmış covid-19 vakası ile İtalya ve Çin’i geçti (9). | |
| İngiltere Başbakanı Boris Johnson, covıd-19 pozitif olduğunu açıkladı (12). | |
| İtalya tek bir günde, herhangi bir ülke tarafından rapor edilen en yüksek ölüm sayısını (919 ölüm) raporladı. Türkiye’de ilk defa yerel karantina uygulaması başlatıldı: Rize Kendirli Beldesi ve 4 Köy Karantina altına alındı (1). | |
| 28 Mart | HAYVANDA COVIC -19: Belçika’da bir kedide ilk defa pozitif test sonucu elde edildi. Dünya çapında Covid-19 vakaları 600.000'i, ölüm sayısı 30.000'i aşıyor (2). |
| 30 Mart
|
ÜRETİM VE GELİR KAYIPLARI BÜYÜK BOYUTTA: BM Kalkınma Programına göre, düşük ve orta gelirli ülkelerde gelir kayıplarının 220 milyar doları aşması bekleniyor. Afrika'daki işlerin neredeyse yarısı kaybedilebilir (27). |
| HANE HALKI BORÇLARINDA REKOR: Uluslararası Finans Enstitüsü'nün raporuna göre, küresel hane halkı borcu 2007'den Eylül 2019'a kadar 12 trilyon dolar artarak 47 trilyon dolar ile rekor seviyeye ulaşırken, yeni tip koronavirüs krizi hane halkı borç yükünü ağırlaşacak (19). | |
| AŞI 2021 BAŞINDA: Johnson & Johnson, aşı araştırma ve geliştirme çalışmalarına 1 milyar doları aşkın yatırım gerçekleştirmeyi ve dünya çapında bir milyar doz aşı tedariği taahhütlerinde bulundu. İlk covid-19 aşısı serilerinin, 2021 yılının başında acil kullanım için hazır olması planlanırken, standart aşı geliştirme sürecinden çok daha hızlı hareket edildiği belirtildi (43). | |
| İspanya, toplam 85.195 teyit edilmiş koronavirüs vakası sayısı ile Çin'i geçti (2). | |
| 31 Mart | BM Genel Sekreteri: Covid-19 İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana 'en zorlu kriz' (12). |
| Pasifik ülkelerinden bazıları ile Afrika ve Asya bölgesinden 16 ülkenin şu ana kadar onaylanmış Covid -19 vakası yok (1). |
Sonuçta, bu küresel salgın sona erdiğinde, gelecek kuşaklara yaşayabilecekleri daha temiz ve doğal bir çevre bırakmak için yapacağımız çok önemli görevlerimizin olduğu görüşündeyiz.
Kaynakça
(1) ‘Wuhan Pneumonia Outbreak: A Timeline of How the New Coronavirus Spread - CNA’, Channelnewsasia <https://www.channelnewsasia.com/news/asia/wuhan-pneumonia-china-virus-coronavirus-timeline-spread-12294320> [erişim 20 Şubat 2020].
(2) ‘Timeline: How China’s New Coronavirus Spread | China News | Al Jazeera’, Aljazeera <https://www.aljazeera.com/news/2020/01/timeline-china-coronavirus-spread-200126061554884.html> [erişim 20 Şubat 2020].
(3) William F., ‘Coronavirus: Companies Suspend China Operations, Restrict Travel’, CNBC <https://www.cnbc.com/2020/02/01/coronavirus-companies-suspend-china-operations-restrict-travel.html> [erişim 2 Şubat 2020].
(4) Uluslararası Halk Sağlığı Acil Durumu – Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Bakanlığı Genel Müdürlüğü - < https://www.seyahatsagligi.gov.tr/Site/HaberDetayi/2222> [erişim 23 Şubat 2020].
(5) European Centre for Disease Prevention and Control – Covid -19 , <https://www.ecdc.europa.eu/en/covid-19/> [erişim 23 Şubat 2020].
(6) Sam C., ‘What Is Coronavirus: Mapping the Pneumonia-Like Respiratory Illness in China, Globally’, Bloomberg <https://www.bloomberg.com/graphics/2020-wuhan-novel-coronavirus-outbreak/?srnd=premium-middle-east> [erişim 2 Şubat 2020].
(7) Jiang ve ark.,’ A distinct name is needed for the new coronavirus’, Lancet, Vol 395, ıssue10228, p949,< https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30419-0/fulltext> (erişim 23 Mart 2020)
(8) ’Naming the coronavirus disease (COVID-19) and the virus that causes it’, WHO, < https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causes-it> (erişim 13 Şubat 2020)
(9) Coronavirus: A Timeline of How the Deadly Outbreak Is Evolving’, Pharmateucial Technology <https://www.pharmaceutical-technology.com/news/coronavirus-a-timeline-of-how-the-deadly-outbreak-evolved/> [erişim 20 Şubat 2020].
(10) Jiachuan W. ve Nigel C., ‘Coronavirus Map: A Deadly Virus Is Spreading across the World. Here’s Where Cases Have Been Confirmed.’, CBNC News <https://www.nbcnews.com/health/health-news/coronavirus-map-confirmed-cases-2020-n1120686> [erişim 11 Şubat 2020].
(11) Günay Ş., ‘Güntay Şimşek - Hudut ve Havalimanlarında Korona Için Neler Yapılıyor? - Bloomberg HT’, Bloomberg HT <https://www.bloomberght.com/ht-yazarlar/guntay-simsek/2247494-hudut-ve-havalimanlarinda-korona-icin-neler-yapiliyor> [erişim 1 Mart 2020].
(12) Rettner R., , Live Science, ‘Coronavirus outbreak: Live updates’ https://www.livescience.com/topics/live/coronavirus-live-updates , (erişim 15 şubat 2020)
(13) Marr B., ‘Robots And Drones Are Now Used To Fight COVID-19’, Forbes < https://www.forbes.com/sites/bernardmarr/2020/03/18/how-robots-and-drones-are-helping-to-fight-coronavirus/#7c8b70d62a12> (erişim 20 Mart 2020 )
(14) < https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019> , WHO, (erişim 2 Şubat 2020)
(15) ‘Coronavirus: Hong Kong hospital staff strike to demand closure of China border’, BBC News, < https://www.bbc.com/news/world-asia-51349154> (erişim 10 Şubat 2020)
(16) Sophie W., ‘Coronavirus: How Can China Build a Hospital so Quickly? - BBC News’, BBC News <https://www.bbc.com/news/world-asia-china-51245156> [erişim 12 Şubat 2020].
(17) Fred M. ve Slyvia W., ‘Latest Study Suggests The New Coronavirus Is Also Spreading Via Feces’, Science Alert <https://www.sciencealert.com/latest-coronavirus-study-suggests-it-can-also-be-spread-through-poop> [erişim 11 Şubat 2020].
(18) Warner B., ‘The personal price of quarantine’ Fortune , < http://links.info.fortune.com/e/evib?_t=5c2d888702774d17aa3d0350287b6d73&_m=83fa92fa5f0f4dea859e8d1d253f09a7&_e=FQtQQq_IqMelexayY-GVBfOd6KImXihli2QEhl8k1KFw7Ug5fkVF-1MCUc10OEQkH-rrQDg_tHGfwnC_PI82xnmZ0UH0UkCxg7dW1TDcwi8eCJmrZmd66YBNGAxnPUdo> (erişim 30 Şubat 2020)
(19) Warwick J. McKibbin and Roshen Fernando, ‘The Global Macroeconomic Impacts of COVID-19: Seven Scenarios’, Brookings <https://www.brookings.edu/research/the-global-macroeconomic-impacts-of-covid-19-seven-scenarios/> [erişim 8 Mart 2020].
(20) Mc Fall B. ,’ How the 'failed' quarantine of the Diamond Princess cruise ship started with 10 coronavirus cases and ended with more than 700’, Business Insider,< https://www.businessinsider.com/how-diamond-princess-cruise-ship-coronavirus-quarantine-went-wrong-2020-2> (erişim 11 Şubat 2020)
(21) ‘Korona Karantinası Için 3D Yazıcı Ile Evler Hazırlandı - Gerçek Gündem’, Gerçek Gündem <https://www.gercekgundem.com/video/dunya/10616/korona-karantinasi-icin-3d-yazici-ile-evler-hazirlandi> [accessed 23 February 2020].
(22) ‘'Koronavirüs' protestosu! Tahliye edilenleri taş yağmuruna tuttular’, Cnn Türk, https://www.cnnturk.com/dunya/koronavirus-protestosu-tahliye-edilenleri-tas-yagmuruna-tuttular (erişim 21 Şubat 2020)
(23) Berkeley Lovelacy Jr., ‘WHO Officials Scramble to Measure Size of Coronavirus Epidemic: “How Big Is the Iceberg?”’, CNBC <https://www.cnbc.com/2020/02/13/who-officials-scramble-to-measure-size-of-coronavirus-epidemic-how-big-is-the-iceberg.html> [erişim 16 Şubat 2020].
(24) ‘Van'da Kapıköy Gümrük Kapısı'nda ‘koronavirüs’ önlemleri’, DHA, Hürriyet, < https://www.hurriyet.com.tr/galeri-vanda-kapikoy-gumruk-kapisinda-koronavirus-onlemleri-41452715>, (erişim 21 Şubat 2020)
(25) ‘Coronavirus incubation period could be 27 days, shows data’, Pharmaceutical Technology, < https://www.pharmaceutical-technology.com/news/coronavirus-incubation-period-27-days/> (erişim 23 Şubat 2020)
(26) ‘Combating healthcare-associated infections with advanced location technology’, Healthcare IT, < http://www.healthcarebusinesstech.com/combating-healthcare-associated-infections-with-advanced-location-technology/>, (erişim 25 Şubat 2020)
(27) ‘Corona Virüsü Küresel Ekonomiyi Nasıl Etkiledi?’ <https://www.amerikaninsesi.com/a/corona-virüsü-küresel-ekonomiyi-nasıl-etkiledi-/5273497.html> [erişim 18 Nisan 2020].
(28) ‘WHO Raises Coronavirus Threat Assessment to Its Highest Level’ <https://www.cnbc.com/2020/02/28/who-raises-risk-assessment-of-coronavirus-to-very-high-at-global-level.html> [erişim 1 Mart 2020].
(29) ‘Corona Virüsü Küresel Ekonomiyi Nasıl Etkiledi?’ <https://www.amerikaninsesi.com/a/corona-virüsü-küresel-ekonomiyi-nasıl-etkiledi-/5273497.html> [erişim 18 Nisan 2020].
(30) ‘Be Ready: WHO urges people to "turn anxiety into action" to slow spread of COVID-19’, WPA, < https://www.wpanet.org/post/be-ready-who-urges-people-to-turn-anxiety-into-action-to-slow-spread-of-covid-19> (erişim 7 Mart 2020)
(31) Berkeley Lovelacy Jr., ‘How Coronavirus Compares to the 1918 Flu, H1N1 and Other Pandemics’, CBNC <https://www.cnbc.com/2020/03/26/coronavirus-may-be-deadlier-than-1918-flu-heres-how-it-stacks-up-to-other-pandemics.html> [erişim 27 Mart 2020].
(32) Catharine I. ve ark, ‘Coronavirus Infections—More Than Just the Common Cold’, JAMA, 2020 <https://doi.org/10.1001/jama.2020.0757>.
(33) ‘Corona Virüsü Küresel Ekonomiyi Nasıl Etkiledi?’ <https://www.amerikaninsesi.com/a/corona-virüsü-küresel-ekonomiyi-nasıl-etkiledi-/5273497.html> [erişim 18 Nisan 2020].
(34) Rachel F., ‘Europe Is the New Epicenter of Coronavirus, and the US May Be next | Popular Science’, Popular Science <https://www.popsci.com/story/health/wuhan-coronavirus-updates/?utm_source=internal&utm_medium=email> [erişim 19 Mart 2020].
(35) Warwick J.,, ‘What Are the Possible Economic Effects of COVID-19 on the World Economy? Warwick McKibbin’s Scenarios’, Brookings <https://www.brookings.edu/blog/up-front/2020/03/06/what-are-the-possible-economic-effects-of-covid-19-on-the-world-economy-warwick-mckibbins-scenarios/> [erişim 19 Mart 2020].
(36) ‘Son dakika... Ülkelerin yaptığı Corona virüs test sayısı açıklandı’ Sabah, < https://www.sabah.com.tr/gundem/2020/03/19/son-dakika-ulkelerin-yaptigi-corona-virus-test-sayisi-aciklandi> (erişim 19 Mart 2020)
(37) Lardinois F., ‘Amazon is looking to hire 100,000 employees to keep up with demand’, Techcrunch, < https://techcrunch.com/2020/03/16/amazon-is-looking-to-hire-100000-employees-to-keep-up-with-demand/> (erişim 16 Mart 2020)
(38) Büyük B.,’ 5 büyük ligin koronavirüs kaybı 4 milyar avro’, Anadolu Ajansı,< https://www.aa.com.tr/tr/futbol/5-buyuk-ligin-koronavirus-kaybi-4-milyar-avro/1771485>, (erişim 19 Mart 2020).
(39) ‘ABD koronavirüse karşı klorokin ilaçlarına onay verdi... Uzmanlar ikiye bölündü’, < Medimagazin, https://www.medimagazin.com.tr/guncel/genel/tr-abd-koronaviruse-karsi-klorokin-ilaclarina-onay-verdi-uzmanlar-ikiye-bolundu-11-681-87626.html> (erişim 31 Mart 2020)
(40) Arık, B.M., Türkiye’de Koronavirüsün Eğitime Etkileri – II | Uzaktan eğitim nasıl olacak ve bu süreçte neler dikkate alınmalı?’ , Eğitim Reformu Girişimi,< https://www.egitimreformugirisimi.org/turkiyede-koronavirusun-egitime-etkileri-ii-uzaktan-egitim-nasil-olacak-ve-bu-surecte-neler-dikkate-alinmali/> (erişim 25 Mart 2020)
(41) Camilla Rothe ve ark., ‘Transmission of 2019-NCoV Infection from an Asymptomatic Contact in Germany’, New England Journal of Medicine, 2020, NEJMc2001468 <https://doi.org/10.1056/NEJMc2001468>.
(42) Aydoğmuş, H. ‘Koronavirüsün eğitime küresel etkisi: 1,4 milyar öğrenci evde’, TRT HABER, <https://www.trthaber.com/haber/egitim/koronavirusun-egitime-kuresel-etkisi-14-milyar-ogrenci-evde-470087.html> (erişim 01 Nisan 2020)
(43) ‘johnson & johnson, covıd-19 için geliştirdiği aşısını duyurdu!’, Biomedya, < https://www.biomedya.com/johnson-johnson-covid-19-icin-gelistirdigi-asisini-duyurdu>, (erişim 06 Nisan 2020)
