1960: Türkiye'nin milli geliri, Kore’nin 2,3 katı.
2014: Kore’nin milli geliri, Türkiye’nin 1,8 katı.
1960’lı yıllara Türkiye ile aynı sıralarda, hatta birçok gösterge açısından daha gerilerde başlayan Güney Kore, kalkınmada önemli sıçramalar gösterirken, Türkiye yarı-sanayileşmiş bir yapıya sıkışmış durumda. Kore 1960’lardan günümüze yüksek teknoloji üretiminde ve kalkınmada önemli başarımlar sağlayıp giderek gelişmiş ülkelere yakınsarken (convergence), Türkiye’nin yüksek teknolojideki dışa bağımlılığı devam ediyor.
Peki neden? Bu makalede bu soruya yanıt aranıyor…
Tablo 1, Türkiye ve Güney Kore’nin ulusal gelirlerinde meydana gelen gelişmeyi değer ve endeks cinsinden gösteriyor. Tablo, son derece dramatik bir gelişmeye işaret ediyor: 1960 yılında Türkiye’nin ulusal geliri Kore’nin ulusal gelirinin yaklaşık 2,3 katı. 2014 yılına gelindiğinde ise tablo tersine dönmüş. Türkiye’nin ulusal geliri Kore’nin ulusal gelirinin nerdeyse yarısına kadar (%54,3’üne) gerilemiş.
Kısaca, 1960-2014 arasında Kore’nin ulusal geliri 44,7 kat artmış, 27,683 milyon dolardan 1,238,695 milyon dolara yükselmiş. Türkiye’nin ulusal geliri ise ancak 10,4 kat artmış, 64,630 milyon dolardan 673,121 milyon dolara yükselebilmiş. GSYH’da Kore lehine meydana gelen dramatik gelişmeyi endeks değerlerinde de izlemek mümkün.
Tablo 1: Güney Kore ve Türkiye’nin GSYH Gelişimi (1960-2014)(2005 Sabit Fiyatlarıyla)
| Kore GSYH (2) | Kore GSYH | Türkiye GSYH (1) | Türkiye GSYH | (1-2) GSYH | Türkiye/Kore | |
| (Milyon ABD $) | (1960:100) | (Milyon ABD $) | (1960:100) | (Milyon ABD $) | (%) | |
| 1960 | 27,683 | 100 | 64,630 | 100 | 36,948 | 233,5 |
| 1970 | 63,446 | 229 | 109,082 | 169 | 45,636 | 171,9 |
| 1980 | 149,665 | 541 | 162,486 | 251 | 12,822 | 108,6 |
| 1990 | 378,499 | 1,367 | 270,669 | 419 | -107,829 | 71,5 |
| 2000 | 712,756 | 2,575 | 386,579 | 598 | -326,177 | 54,2 |
| 2010 | 1, 098,694 | 3,969 | 565,092 | 874 | -533,602 | 51,4 |
| 2011 | 1, 139,144 | 4,115 | 614,666 | 951 | -524,479 | 54,0 |
| 2012 | 1, 165,258 | 4,209 | 627,742 | 971 | -537,515 | 53,9 |
| 2013 | 1, 199,006 | 4,331 | 654,061 | 1,012 | -544,946 | 54,6 |
| 2014 | 1, 238,695 | 4,475 | 673,121 | 1,041 | -565,574 | 54,3 |
Kaynak: World Bank veri tabanından hareketle oluşturuldu.
Ulusal gelirin Kore lehine açıldığı yıllar esas olarak 1980’li ve izleyen yıllar oldu. Neden 1980’li yıllar ile birlikte GSYH değeri Kore’nin lehine dramatik ölçüde artmıştır? Kanımızca bu sorunun yanıtı, Türkiye’de 1980’li ve izleyen yıllarda uygulanan kalkınma karşıtı politikalarda aranmalı.
İlk kalkınmacı devlet Türkiye ve tasfiye
Türkiye’de kalkınmacı devletin 1930’lu (henüz kalkınma iktisadının ve kalkınmacı devlet kuramının gündemde olmadığı 1930’lu yıllarda uygulanan politikaları, erken kalkınmacı devletin ilk örneği olarak nitelendirmek mümkün)1960’lı ve 1970’li yıllarda uyguladığı sanayileşme politikaları sonucunda, sanayileşmede önemli sayılabilecek gelişmeler sağlandı. Türkiye’nin planlamaya dayalı ithal ikameci politikalar sayesinde sanayi başta olmak üzere diğer sektörlerde yakaladığı performans, Türkiye ile Kore arasındaki ulusal hasıla farkının 1980’li yılların başına kadar Türkiye’nin lehine gelişmesine neden oldu.
Türkiye’de planlamaya dayalı ithal ikameci dönemde sanayide sağlanan gelişme, 4. Beş Yıllık Kalkınma Planı ile daha da derinleştirilmek istendi. Ancak Kemal Derviş & Robinson raporu doğrultusunda plan tasfiye edildi (Bu tasfiye sürecini Memleket ve Mülkiye dergisinde yayınlanan iki farklı makalede çözümlediğimiz için burada detayına girmiyoruz).
Tasfiye edilen Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın yerine 1980’li ve izleyen yıllarda uygulamaya konan kalkınma karşıtı, neo-liberal politikalar (24 Ocak Kararları ile başlayan) Türkiye’nin kalkınma ve sanayileşme temposunu büyük ölçüde aşındırdı ve GSYH değerinin Kore’nin lehine hızla açılmasına neden oldu…
Kore ve Türkiye’de seçilmiş bilim ve teknoloji göstergeleri
Kore’nin yüksek teknoloji üretiminde ve tempolu kalkınmasında bilim ve teknoloji politikaları merkezi bir işlev gördü. Bu çerçevede 1966 yılında Kore Bilim ve Teknoloji Enstitüsü (KIST) kuruldu. KIST’in kurulması Kore’nin az gelişmişlik döngüsünü aşmak konusundaki ısrarını ortaya koymakta idi.
1960’lı yılların başında bugünkü Gana kadar yoksul olan Kore’nin elinde ne doğal kaynağı ne de bir sanayi alt-yapısı mevcuttu. Tüm bu yoksunluklara ve yoksulluğa karşın Kore iyi eğitilmiş insan kaynağına sahipti. KIST bu insan kaynağını daha da geliştirdi ve kısa zamanda KIST’in sahip olduğu beşeri sermaye ve teknik donanım yapısı Batının araştırma kurumlarına yaklaştı.
KIST’in kurulmasını 1967 yılında Bilim ve Teknoloji Bakanlığı’nın, 1971 yılında ise Kore Yüksek Bilim ve Teknoloji Enstitüsü’nün kurulması (KAIST) izledi… Bilim ve teknolojideki kurumsallaşmayı diğer kurumlar, planlar ve programlar takip etti… Kısaca, Kore bilim ve teknolojiyi ekonomiye içselleştirerek bugünkü noktaya geldi.
Tablo 2’de yer alan tüm B&T göstergeleri Kore’nin mutlak üstünlüğünü ortaya koyuyor. Kore bu başarımı ile gelişmiş ülkelere yakınsamış durumda. Hatta birçok göstergeye göre de aşmış gözükmekte. Kore’nin aksine Türkiye’nin B&T karnesi son derece zayıf. Türkiye henüz bilim ve teknolojiyi ekonomiye içselleştirecek bir aşamada değil, finansal birikim rejiminin yarattığı orta gelir tuzağını aşamıyor.
Tablo 2: Kore ve Türkiye’ye İlişkin Bilim ve Teknoloji (B&T) Göstergeleri
| 2000 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | ||
| Kore | Yüksek Teknoloji ih. Toplam imalat S.Payı (%) | 35,1 | 29,5 | 25,7 | 26,2 | 27,1 | 26,9 |
| Kore | Yabancı ve Yerli Patent Başvuru Toplamı | 102.010 | 170.101 | 178.924 | 188.915 | 204.589 | 210.292 |
| Kore | Ar-Ge/GSYH (%) | 2,18 | 3,47 | 3,74 | 4,03 | 4,15 | - |
| Kore | Toplam Mal İhracatı İçinde BİT'in Payı (%) | 34,5 | 21,4 | 18,0 | 17,2 | 19,1 | 19,8 |
| Kore | Her 100 Kişiden İnternet Kullanımı | 44,7 | 83,7 | 83,8 | 84,1 | 84,8 | 84,3 |
| Kore | Bilimsel ve Teknik Makale Sayısı | 14.958 | 49.539 | 53.821 | 56.897 | 58.844 | - |
| Türkiye | Yüksek Teknoloji ih. Toplam imalat S.Payı (%) | 4,8 | 1,9 | 1,8 | 1,8 | 1,9 | 1,9 |
| Türkiye | Yabancı ve Yerli Patent Başvuru Toplamı | 3.433 | 3.357 | 4.113 | 4.666 | 4.661 | 5.097 |
| Türkiye | Ar-Ge/GSYH (%) | 0,48 | 0,84 | 0,86 | 0,92 | 0,94 | - |
| Türkiye | Toplam Mal İhracatı İçinde BİT'in Payı (%) | 3,7 | 1,8 | 1,7 | 1,7 | 1,5 | 1,5 |
| Türkiye | Her 100 Kişiden İnternet Kullanımı | 3,8 | 39,8 | 43,1 | 45,1 | 46,3 | 51,0 |
| Türkiye | Bilimsel ve Teknik Makale Sayısı | 6.601 | 26.173 | 27.355 | 28.329 | 30.402 | - |
Kaynak: World Bank veri tabanından hareketle tarafımızca oluşturuldu.
Kore ve Türkiye’de eğitim
Birçok gösterge açısından 1960’lı yıllara Türkiye’nin gerisinde başlayan Kore sadece eğitim göstergesine göre Türkiye’den daha ileri bir noktada idi. Kore’nin ekonomik kalkınma başarısında eğitim de tıpkı teknoloji politikaları gibi merkezi bir işlev gördü. Kore’nin eğitimdeki başarısını PISA Sonuçlarında görmek mümkün.
OECD tarafından her üç yılda bir yapılan ve en son 2012 yılına ilişkin PISA (Program of International Student Assessment-Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı) sonuçlarına göre, Güney Kore değerlendirmeye konu olan 64 ülke arasında matematik ve okuma alanlarında 5., bilim alanında ise 7. sırada yer alarak önemli bir başarım ortaya koymuş.
Kore’nin aksine Türkiye’nin durumu hiç parlak değil.. Türkiye matematik alanında 44. sırada yer alırken, okuduğunu anlama alanında 41. ve bilim alanında ise 43. sırada yer almış. Kısaca okuduğunu anlamayan, bilimde sınıfta kalmış bir eğitim söz konusu…
Tablo 3: PISA Sonuçlarına Göre Türkiye ve Güney Kore (2012)
| Matematik | Puan | Bilim | Puan | Okuma | Puan | |||
| 5 | Güney Kore | 554 | 7 | Güney Kore | 538 | 5 | Güney Kore | 536 |
| 44 | Türkiye | 448 | 43 | Türkiye | 463 | 41 | Türkiye | 475 |
Kaynak: OECD.
Kore deneyiminden çıkarılacak kimi dersler
Kore deneyimi açıkça şunu gösteriyor: Dünya ekonomisinin çevresinde yer alan az gelişmiş bir ekonominin, gelişmekte olan ülkeler ile aralarındaki kalkınma farklılıklarını planlamaya dayalı devlet müdahaleleri olmadan, salt piyasa sinyallerine dayalı kaynak tahsis süreci ile kapatmasını beklemek ham hayaldir.
Yine Kore deneyiminden çıkarılacak temel sonuçlardan birisi de, özel kesim ile kamu kesiminin birbirlerini dışlamadıkları, aksine tamamladıklarıdır. Başka bir deyişle, Kore’nin hızlı sanayileşmesinde kalkınmacı devletin uyguladığı müdahaleci sanayi politikaları stratejik bir işlev gördü. Kalkınma süreci devlet, özel sanayi ve bankalar arasındaki sıkı bir işbirliği sonucunda gerçekleşti. Sektörel önceliklere dayalı bir sanayi politikası, seçilen sektörlerin dış ve iç piyasalarda etkin bir şekilde korunması bu işbirliği sonucunda sağlandı.
Güney Kore’nin tempolu kalkınmasında yüksek tasarruf oranlarının öncelediği yüksek yatırım (birikim) oranlarının ve kalkınmacı devletin uyguladığı yatırım ve karşılılık ilkesine dayalı teşvik politikalarının etkisini de özellikle belirtmek gerekir.
Kore deneyimi, Türkiye gibi henüz yarı-sanayileşmiş bir ekonomide bilim ve teknoloji politikaları/stratejileri olmaksızın hızlı kalkınma temposunu yakalamanın ve bunu sürdürmenin neredeyse imkansız olduğunu ortaya koymakta. Bu çerçevede Kore deneyimi eğitimin kalkınmadaki önemini ortaya koyan en temel kanıtların başında geliyor.
Bayram Ali Eşiyok / [email protected]