Dünya nüfusunun çoğunluğu kentlerde yoğunlaşırken, kentler ekonomik gücün, toplumsal ve kültürel yaşamdaki yeniliklerin toplandığı merkezler olmaktadır. Ülkeler arasındaki ekonomik, kültürel ve sosyal ilişkilerde bazı küresel şehirlerin ağırlığı zaman zaman ülke gücünü de aşan bir noktaya ulaşabilmekte, deyim yerindeyse ülkenin önüne geçebilmektedir. Küreselleşme ve sayısallaşma ile birlikte kentler farklı uzmanlık bilgilerine dayalı stratejik yerler olmaya başlamıştır. Bu nedenle; büyüme, rekabet gücü, yenilik, insan sermayesi, sürdürülebilirlik vb. alanlarda kentlerin başarımını ve gizilgücünü ölçüp, değerlendiren çok sayıda endeks ve gösterge geliştirilmiş durumda. Biz bu yazı dizisinde bunlardan ekonomi, yüksek teknoloji ve inovasyon, insan kaynakları yeteneği geliştirilmesi ve sürdürülebilirlike ilgili olan birkaçına değinmeye çalışacağız.
Bunlardan birincisi Küresel Güçlü Kentler Endeksi (GPCI) dir (1). GPCI ile dünyanın başlıca kentlerinin ( 2018 için 44 kent) insan, sermaye ve firmalar açısından çekiciliği değerlendirilmektedir. Yöntem; ekonomi, ar-ge, kültürel etkileşim, yaşanabilirlik, çevre ve ulaşım olmak üzere altı işlevde toplam 70 göstergenin puanlanması ve kentlerin sıralanmasına dayanmakta.
Her işlev grubundaki gösterge sayısı ve göstergelerden bazıları şu şekilde : Ekonomi (13 gösterge) : Toplam istihdam, nitelikli iş gücü varlığı, GSYİH - Ar-Ge (8 gösterge) : Araştırmacı sayısı, ar-ge harcaması, patent sayısı - Yaşanabilirlik (14 gösterge) : İşsizlik oranı, yaşam beklentisi, toplumsal özgürlük ve eşitlik, bilgi iletişim teknolojilerinin hazırbulunulurluğu – Kültürel Etkileşim (16 gösterge) : Müze sayısı, tiyatro ve konser salonu sayısı, yaratıcı etkinlikler için ortam – Çevre (9 gösterge) : su kalitesi, yeşil alan miktarı, yenilenebilir enerji kullanımı - Ulaşım (10 gösterge) : toplu taşım yaygınlığı, raylı ulaşım yoğunluğu, trafik tıkanıklığı, uluslararası hava meydanlarına ulaşım süresi. Genel GPCI için 2018 yılı sıralamaları ilk 5 ülke ve Türkiye için tablo-1’de görülmektedir:
Tablo:1
İşlev gruplarındaki sıralamalara bakıldığında; ekonomi ve ar-ge grupları sıralamalarındaki ilk 3 ülke yukarıdaki genel endeksteki ilk üç ülke ile aynı: Londra, New York, Tokyo. Çevre ve yaşanabilirlik gruplarında ise megapollere oranla görece orta büyüklükte kentler (Zürih, Stokholm, Kopenghag, Amsterdam vb.) ilk 5’te yer almakta. İstanbul ise genel GPCI endeksinde 2017’deki 30.luktan 2018’de 34. sıraya gerilemiş durumda. İstanbul, Ar-ge grubunda 34., çevre grubunda ise 40.sırada yer almış.
Dünyanın ilk yirmi ekonomisi içerisinde yer alan ülkemizin en büyük kenti İstanbul’un 44 kent içerisinde son çeyrekte yer alması salt ekonomik büyüklüğün “küresel güçlülük” için yeterli olmadığını göstermekte.Yerel yönetimler için -uzun erimli stratejiler ile ilgileniyorlarsa- göz ardı edilmemesi gereken bir gösterge olsa gerek.
Tablo-2
Bir diğer kent endeksi Yenilik Kentleri Endeksi (Innovation Cities Index) dir (2) . Endeks ile 500’e yakın kentin inovasyon başarımı ölçülmekte. Kültürel varlıklar (müzeler, konserler, galeriler, spor yapıları vb.), insan alt-yapısı (üniversiteler, ulaşım, iletişim vb.) ve ağ pazarlar (ağ yapı ile birbirine bağlı pazarlar) diye adlandırılan 3 anahtar faktör içerisinde 31 bölüm (sanat- kültür, ticaret, finans, sağlık, sanayi, teknoloji vb.) de 162 göstergeden oluşan bir puanlama sistemi ile kentler değerlendirilmekte ve sıralanmaktadır. 2018 değerlendirmesine göre ilk 5 kent sıralaması ve İstanbul’un sırası Tablo-2’de verilmiştir:
Yenilik Kentleri Endeks’indeki ilk beş kentin üçü aynı zamanda yukarı bölümde verilen Küresel Güçlü Kentler Endeksinde de ilk beşte yer almaktadır. Küresel kentlerden sayılan İstanbul ise ilk 50 kent arasına girememiş durumda. İstanbul’un, Küresel Ülkeler İnovasyon Endeksi (GII) 2019 sıralamasında 50. Olan Türkiye’nin derecesine koşut bir performans sergilediği söylenebilir. Sanayi 4.0’ün odukça fazla vurgulandığı ülkemizde, en büyük kentimizin inovasyondaki bu başarım düzeyi geleceğin üretim biçimlerine hazır olabilmek açısından pek yeterli olmasa gerek. Kent göstergelerine gelecek yazılarda devam edeceğiz.
Bilgehan Gürlek / [email protected]
Kaynakça
(1) The Global Power City ındex 2018, Institute for Urban Strategies, The Mori Memorial Foundation
(2) https://www.innovation-cities.com/innovation-cities-index-2018-global
Bu yazı HBT'nin 156. sayısında yayınlanmıştır.