Blok zinciri, 21’inci yüzyılın “noteri” olabilir. Ama ne zaman? Nasıl? Tıpkı internetin, önce sadece dosya alışverişiyle toplum hayatına sızmaya başlaması gibi, blok zinciri de –daha büyük hızla- kabul görecek. Ama hukuk, bu işi nasıl tanımlayacak? Şimdilik bildiğimiz, blok zincirinin startup ve Ar-Ge aşamasında olduğu. Bir düzine alanda hem de: Bankacılık. Sigorta. Siber güvenlik. Tedarik zinciri. Şeylerin interneti (IoT). Bulut bilişim. Seçimde oy kullanma. e-Devlet. Evrensel temel gelir. Enerji yönetimi. Müzik endüstrisi. Perakende. Gayrımenkul ve tapu kadastro. Kitle fonlama.
Ve gazetecilik, basın, medya. Bu deneylerden biri, gazetecilik/dergicilikte başlamak üzere. ABD’de Popula adlı bir yayın hazırlanıyor. Maria Bustillos liderliğinde genç gazetecilerden oluşan bir grup tarafından. Reklamcıları ve sponsorları aradan çıkartacak bu yenilikçi sistemle.
Gazetenin sahibi = Okurları
Okurlar, blok zincirine şifreli para (ama Bitcoin değil!) ödeyerek abone olacaklar. Popula, sadece bu kitleye yayın yapacak. Nasıl bir içeriği olacağını ancak tahmin edebiliyoruz: ABD’de (ve dünyada) medyanın sürekli manipüle edilmesi, yalan/sahte haber belası vb aydınları bezdirdi. Facebook, Google gibiler haber yayınlıyor, ama gazeteci değiller. Onlar, bunu reklam karşılığı yapıyor. Haberin gerçekliği, sahteliği onların derdi değil. Blok zinciri içinde “kontrollü” bir yayın ise, en başından itibaren haberi doğruluk ve gerçeklik üzerine kuracak. Ya da nihai amaç bu. Ama her sistem kötüye kullanılabilir: Blok zincirini aşırı sağcı, ırkçı bir grup da, ya da mafya, tamamen aynı kontrollü şekilde kullanıp yayın yapabilir. Blok zinciri fiyakalı bir isim ama aslında bir veri tabanı.
Sansürü yok mu edecek?
Blok zinciri, çünkü internet gibi çalışıyor. Nasıl ki internette en saygın yayınlar kadar porno, istismar, nefret söylemi mümkün, blok zinciri de aynı teknolojiyi kullanacak. İnternet bir otoyol: Onu her araç kullanabilir. Ama şimdilik Popula, temiz ve saf bir amaçla yayına hazırlanıyor. Haber, blok zinciriyle çok sayıda “dağıtık” bilgisayarda kayıtlı olacağı için sansür veya haberin yok edilmesi mümkün olmayacak. Ya da fazlasıyla zorlaşacak diyelim.
Ayrıca, bizim buralardan izlenmeyen başka sorunlar da var. Örneğin, zengin ama toplumsal sorumluluğu sıfır işadamlarının, bazı yayınları satın alarak, arşivine varıncaya kadar içini boşaltmak istemesi. Bunlara, Trump yanlısı bilişim milyarderi Peter Thiel en birinci örnek.
Siteyi iflas ettirdi
Thiel, dedikodu sitesi Gawker’ın iflasında başroldeydi. Gawker, bir “sahte” Mussolini hesabı açmış, Trump’a aitmiş gibi “Aslan gibi bir gün yaşamayı, koyun gibi 100 yıl yaşamaya tercih ederim” sözünün sonuna Donald Trump diye imza atmıştı. Trump, bu sözü kendisine aitmiş “sanıp” re-tweet’leyince alay konusu oldu. Gawker bu sefer de, yine Trump’a aitmiş gibi “Bir gün aslan gibi tweet atmak, 100 yıl koyun gibi atmaktan iyidir” diye yazdı.
Trump, hatasını üstlenmediği gibi Gawker’a düşman oldu. Destekçisi Thiel da kendi hakkında “eşcinseldir” diyen Gawker’a haddini bildirmek için kolları sıvadı: Gawker’a hakaret davası açan bir aktöre (Hulk Hogan) 10 milyon dolar mahkeme masrafı yardımı yaptı. Aktörün, Gawker’ı 140 milyon dolar tazminata mahkum ettirmesini sağladı. Gawker, ödemeyi yapamayacağını, iflasını istediğini açıkladı. Dava halen sürüyor. Ama Thiel’in, Gawker’ı sahipliği kesinleşirse, siteyi tümüyle kapatıp, arşivini dahi sileceği biliniyor. Başka benzer işadamlarıyla ilgili örnekler de var.
AB konuyla yakından ilgili
ABD’de Civil (Sivil) adlı bir startup, blok zinciri kullanacak bir gazetecilik/basın platformu kurmaya çalışıyor. Popula, bu platform üzerinden yayına geçecek. Bütün bu gelişmeler, tam da AB’nin bazı üyelerinin (22 tanesinin) “Avrupa Blok Zinciri Ortaklığı” kurmayı açıkladıkları (10.04) sıraya rastlıyor. Avrupa Komisyonu, geçen Şubat’ta AB Blok Zinciri İzleme Forumu da oluşturdu. Bu konudaki araştırmalara 80 milyon Euro bütçe ayırdı. 2020’ye kadar 300 milyon Euro daha verecek.
Edip Emil Öymen
*Bu yazı 27.04.2018 tarihli Dünya gazetesinde yayınlandı.