Elimde Ankara Üniversitesi ve Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi'nin kuruluşu ile ilişkili üç tane eşsiz kitap var.
Bilenler bilir, ben Ankara Tıp Fakültesi mezunuyum, babam da bu fakülteden mezundu. Ama bu kitapların beni etkilemesi sadece Ankara Tıp Fakültesi mezunu olmamızla ilişkili değil.
Kitapları bana öğretmenim Sayın Prof. Dr. Semih Baskan yolladı. Semih Öğretmen bizim hem hocalığımızı hem de dekanlığımızı yapmıştı. Şimdi yeni kurulan Okan Üniversitesi Tıp Fakültesinin kurucu dekanlığı görevini yürütüyor.
İlk kitap “İkinci vatan ve Ankara Üniversitesi (1933-1970)” ismini taşıyor. Kitap Ankara Üniversitesi yayınlarından çıkartılmış.
Üniversitelerimizin kuruluş aşamasında ülkemize gelen Alman bilim insanlarını ve onların hikâyelerinin tüm ayrıntılarını bu kitapta bulabiliyorsunuz.
Öyle çok öykü, insan, olay var ki.
Mesela kitaptan anlaşılıyor ki, Alman bilim insanlarının kabulü sırasında Albert Einstein ile de yakın ilişki kurulmuş. Einstein’ın OSE Musevi Sıhhiye Cemiyetinin fahri başkanı olarak Gazi Mustafa Kemal Atatürk’e yazdığı mektup iyi bilinir ama bu kitapta detayları da var.
Mesela kitapta İstanbul Üniversitesin Öğretim üyesi Prof. Dr. Münir Ülgür’ün bir röportajından söz ediliyor. Münir Ülgür’ün, Einstein Princeton Üniversitesinde çalışırken onunla görüştüğünü okuyorsunuz. Ülgür’ün, 1949 yılında yapılan bu görüşmede Einstein’ın “biliyor musunuz, siz dünyanın en büyük liderine sahiptiniz” dediği aktarılıyor. Kitapta Türkiye’ye gelecek bilim insanlarının İsviçre’de Türkiye Büyükelçisi Cemal Hüsnü Bey ile 4 Ekim 1933 yılında yaptıkları protokolün ayrıntıları da var.
Bu protokolden biraz detay vereyim.
- Sözleşme süreci 5 yıldır ve karşılıklı istek ile uzatılabilir.
- Profesörler ilk 3 yıl derslerini Almanca, Fransızca veya İngilizce verecekler ancak bu sürede Türkçe öğrenip dördüncü yıldan itibaren Türkçe ders vermeye başlayacaklar.
- Üçüncü yıl sonuna kadar kendi alanlarında Türkçe ders kitabı yazacaklar.
- Bütün kudretlerini öğretim ve araştırmaya harcayacaklar.
- Halka ve uzmanlara eğitim verecek ve danışmanlık yapacaklardır.
Protokolde profesörlerin özlük hakları ile ilgili bilgiler de var, maddeler uzayıp gidiyor.
Ankara Üniversitesinin kuruluş öyküsüne tanıklık edeceğiniz bu kitap henüz yirminci yüzyılın başında genç bir Cumhuriyetin, onun Milli Eğitim Bakanı olan Reşit Galip’in ve diğer bürokrat ve bilim insanlarının vizyonunu da anlamamızı sağlıyor. Bu ülkenin kurucu iradesinin ne denli sağlam olduğunu kanıtlıyor.
İkinci Kitap Semih Baskan öğretmenin yazdığı “Ordinaryüs Profesör Doktor Abdülkadir Noyan” ismini taşıyor.
Abdülkadir Noyan bir enfeksiyon hastalıkları uzmanı ancak onun asıl özelliği “Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi'nin kurucu dekanı” olması. Noyan’ın 1945-1948 yılları arasında süren dekanlık süresi bir fakültenin sancılı kuruluş yıllarının da hayranlıkla izlenecek bir hikayesi gibi. Kitap ağırlıklı olarak belgelerden oluşuyor, her bir belge tarih severleri çok heyecanlandıracak nitelikte.
İlginç bir noktayı da belirmeli, kuruluşta yer alan tüm öğretim üyeleri ya Gülhane Tıp akademisinden veya Alman Musevilerinden oluşuyor. İlk açılış toplantısına Bakan Hasan Ali Yücel’in başkanlık etmiş olması da önemli başka bir ayrıntı.
Üçüncü kitap ise “Ankara Üniversitesi’nin kuruluş yıllarındaki yabancı bilim insanları” ismini taşıyor. Yine üniversitenin bir yayını ve 2014 yılında yapılan bir toplantıdaki konuşmaları içeriyor.
Bu üç kitaba daha önce bir kaç kez değindiğim Prof. Dr. Nejat Akar’ın “Bozkır çocuklarına bir umut, Dr. Albert Eckstein” ve Yener Oruç’un kaleme aldığı “Atatürk’ün fikir fedaisi Dr. Reşit Galip” isimli kitapları da eklemek gerekir.
Bu 5 kitap bir döneme tanıklık eden kitaplar ve bize üniversitelerimizin nereden geldiğini çok açık bir biçimde anlatıyorlar.
Nereden geldiğimizi bilmek önemli, çünkü nereden geldiğimizi bilirsek, nereye gitmemiz veya gitmememiz gerektiğini daha doğru anlayabiliriz.
Mustafa Çetiner / [email protected]