Esas olarak bir solunum yolu hastalığı olan ve genellikle ateş, kuru öksürük ve nefes darlığı ile seyreden COVID-19’un vücutta birçok sistemi etkilediğine ilişkin bilgilerimiz gün geçtikçe artıyor. Salgın süresince yayımlanan birçok bilimsel makalede, beyin ve omurilikten oluşan merkezi sinir sistemi ve sinirler ve kaslardan oluşan periferik sinir sisteminin de hastalıktan etkilendiği ve değişken nörolojik bozuklukların ortaya çıktığı bildiriliyor.
Bu bozuklukların bir kısmı hastalığın ilk belirtisi, bir kısmı ise hastalık seyri süresince herhangi bir zamanda ortaya çıkıyor. SARS ve MERS’e yol açan koronavirüslerin ve solunum yolu enfeksiyonuna yol açan diğer virüslerin de sinir sistemi bozukluklarına yol açabilmeleri nedeniyle bu durum beklenmedik değil.
Kas hasarı da yapıyor
COVID-19 hastalarında en sık gelişen merkezi sinir sistemi bozukluklarından biri, beyin fonksiyonlarında herhangi bir nedenle ortaya çıkan bozulmayı ifade eden ve bilinç durumu değişikliği, bunama benzeri tablo ve psikiyatrik belirtilerle seyredebilen ‘ensefalopati’.
Beynin doğrudan virüsle enfekte olması ya da vücudun bağışıklık sisteminin virüse yanıtı sonucu gelişen yangısı anlamına gelen ve bilinç değişikliği, epileptik nöbetler ve değişken beyin görüntüleme bulguları ile karakterize ‘ensefalit’ ve beyin zarlarının yangısı (menenjit) ise daha seyrek.
Enfeksiyon sonrası vücudun bağışıklık sisteminin sinirleri hasara uğratması sonucu gelişen ve yaygın kas güçsüzlüğü ve duyu kaybına yol açan Guillain- Barré sendromu da seyrek olarak gelişebilen nörolojik bozukluklardan biri. Enfeksiyonun doğrudan kas hasarı yapabildiği de biliniyor. Bu nörolojik tablolara mevsimsel grip gibi diğer enfeksiyonlardan aşinayız.
Beklenmedik olanlarsa tat ve koku kaybı ve beyin damar hastalıkları. Tat ve koku kaybı COVID-19’da gripte görülenden çok daha sık ve tanıyı kuvvetle destekleyen belirtiler. Ayrıca, damar hücrelerinde hasar ve pıhtılaşmaya meyil yaratan COVID-19, beyin damarlarının tıkanması veya kanama sonucu inme tablolarının ortaya çıkmasına da yol açabiliyor.
Virüs ve sinir sistemi
COVID-19 ile ilişkili nörolojik tabloların ortaya çıkış mekanizmaları değişken. Virüs doğrudan ve dolaylı yollarla sinir sistemini etkileyebiliyor. Hastaların bir kısmında beyin omurilik sıvısında virüsün saptanması, virüsün sinir sistemine girebildiğine işaret ediyor.
Koku duyusu kaybının sık olması nedeniyle, virüsün sinir sistemine koku sinirleri yoluyla girebileceği öne sürülüyor. Diğer olası mekanizmalar ise virüsün doğrudan kan yoluyla, akciğerler ve sindirim sistemindeki sinirler ya da enfekte olmuş akyuvarlar aracılığıyla sinir sistemine geçişi.
Gelişen nörolojik tabloların bir kısmında ise olası neden, bağışıklık sisteminin virüse karşı verdiği normal dışı yanıt. Beyin damar hastalıklarının altında yatan olası mekanizmanınsa enfeksiyonun yol açtığı damar hücresi hasarı ve pıhtılaşma yatkınlığı olduğu sanılıyor. COVID-19’un yol açtığı solunum yetmezliği ve kan oksijen düzeylerinde düşüklük de beyin fonksiyonlarında bozulmaya ve sinir hücrelerinde hasara neden olabilmekte.
Bilgilerimiz sınırlı
Küresel salgın hızlandıkça, COVID-19 enfeksiyonu olan hastalarda çeşitli nörolojik tablolar görmeye devam edeceğiz. Hastalığın yarattığı solunumsal bozukluklar iyi bilinse de, nörolojik tablolar konusunda bilgilerimiz sınırlı. Rastlantısal birlikteliği dışlamak ve nedensellik ilişkisi kurabilmek için uygun vaka tanımları kullanılmalı, dikkatli klinik ve epidemiyolojik çalışmalar yapılmalı.
Bugüne kadar elde edilen veriler, COVID-19 seyrinde sinir sistemi tutulumunun sık olmadığına işaret ediyor; bununla birlikte, virüsle karşılaşan insan sayısı arttıkça çok sayıda insanda engellilik yaratma potansiyeli taşıyan nörolojik bozukluklar gelişecektir.
Bu tabloların erken tanınması, hastalık oluşturucu mekanizmalarının anlaşılması ve gelecekte doğacak rehabilitasyon gereksiniminin karşılanması için hazırlık yapılması son derece önemlidir.
Özlem Kayım Yıldız
*Bu yazı HBT'nin 224. sayısında yayınlanmıştır.