Günlük yaşamımıza dokunan birçok ürün bizden hayli uzak ülkelerde yaşayan işçilerin emeği ile karşımızda. Arabamızın parçası, kullandığımız benzin, cep telefonu, aşılar… Bunu biliyoruz diyeceksiniz. Doğru. Küresel Güney’in iş gücü, çiftçilerden tutun bilim insanlarına kadar dünya ekonomisinin itici gücü. Büyük şirketlerin üretim ve hizmet alma yeri ama aynı zamanda büyük sömürü merkezi.
Küresel Güney'in iş gücü, dünya ekonomisi için gereken emeğin %90'ını sağlıyor, ancak küresel gelirin yalnızca %21'ini alıyor.
Bu eşitsizlik, ticaret ve teknolojik gelişmeler ile birleşince hem “küresel servet patlaması" yaratıyor hem de Küresel Güney'deki birçok ülkenin neden yüksek yoksulluk oranlarına sahip olduğunu açıklıyor.
Nature Communications dergisinde araştırmacılar bu dengesizliğin boyutları üzerine sayısal verilen yayımladılar ve “Dünya ekonomisinde emeğin eşitsiz değişimi” başlıklı makalelerinde bu dengesizliği sergilediler. Çalışmanın bulguları çarpıcı. Özlem Yüzak hazırladı.
Geriye bakanla ileriye bakan mücadelesi
Doğan Kuban eski tarihli bu yazısında konuyu farklı yönden yaklaşmış “Gelir düzeyine hapsedilmiş sınıflar oluşturan toplum katları yerine, eski sınıfların hangisine mensup olursa olsun, ileriye ve geriye bakan toplum katmanları oluştu” diyerek.
Dijitalleşme mi küreselleşme mi? Yoksa ikisi birden mi? “Kültür”ün dönüşmesi üzerinde hangisi daha derin etkiler yaratacak? Soru önemli. Yanıtı ufuk açıcı. Tanol Türkoğlu ‘Hiper Sıçrama’ başlıklı yazısında… Ali Akurgal ise yeni eğitim müfredatını yorumluyor “Bilim tabanlı eğitim” yazısı ile: Biz aptal, aklı çalışmayan değil, hâlâ kafasının içerisi öğretilmişten şüphe etmeyen algoritmalarla dolu insanlarız…
Fen ders kitaplarındaki yanlışlar
Prof. Dr. Yavuz Unat Bilim Tarihçisi. Kastamonu Üniversitesi’nde. Beşinci Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabı’nda yer alan bilim insanlarımızla ilgili kısa ekleri inceledi. Burada yer alan bilgilerin çoğunlukla yanlış olduğunu belirledi.
Lale Akarun’un yazısı Harp Okullarından sınıf birincisi olarak mezun olan kadın teğmenler üzerine.
Erkeklerin ‘tutucu’ dünyasına meydan okuyan astronom. Kozmosa dair anlayışımız üzerinde derin etkisi olan Cecilia Payne-Gaposchkin, döneminde keşifleri göz ardı edilen ve bastırılan bir bilim insanıydı. Nedeni ise kadın olması ve dogmalara meydan okumasıydı. Fakat zaman onu haklı çıkaracaktı. Bilim Tarihi’nde. Batuhan Sarıcan hazırladı.
Yapay zeka tüm hızıyla her yerde. Ve tabii tartışması, sınırların nereye kadar uzanacağı da. Önemli bir ilk adım Avrupa Birliği’nden (AB) geldi. Söz konusu risklerin ele alınmasında dünya çapında öncü bir rol üstlenen AB Yapay Zekâ Yasası, geçtiğimiz ay yürürlüğe girdi. Yasa uygulanabilir mi, neler getiriyor? Peki neler yapabiliyor?
Dinozorlar hâlâ dünyanın bir yerinde var olabilir mi? İmkansız diyorsanız okuyun. Meraklı Çocuk’ta. Mercan Bursalı hazırladı.
Su mu, maden suyu mu daha yararlı?
Lokanta ve kafelerde sıklıkla bu sorunun sorulduğuna tanık olup, siz de bu konuda seçiminizi belirtmişsinizdir. Peki, sağlığa yararları açısından bu ikisi arasında bir fark var mıdır? Bilim ve Beslenme’de.
Yeşil pazarlama mı? Yeşil Aldatmaca mı? Dijital reklamcılıkla etik sorunları Kültür Üniversitesi’nden Dr. Özge Öztürk Şişman kaleme aldı.
Yaşam da, özünde bir oyun
Doğal seçilim, canlıların yaşadıkları ortama en iyi biçimde uyum sağlamalarına ve daha uzun süre yaşamda kalıp özelliklerini sonraki kuşaklara aktarmalarına olanak tanıyan bir süreçtir. Bu süreç yönlendirilmemiştir: Darwin’in deyişiyle, “iyileşme ya da gelişmeyle ilgili hiçbir yasayı içermez.” Darwin’in doğal seçilim kuramı ile oyun arasındaki benzerlikler şaşırtıcı. Rita Urgan derledi.
Kanserle mücadelede sofra tuzunun önemi… Sigarayı bırakmanın, enfarktüs riskini yarı yarıya düşürüyor olması… Kuruyan Akdeniz’in, hayvanlar dünyasını nasıl değiştirdiği… Nilgün Özbaşaran Dede’nin hazırladığı Araştırma Gündemi’nde.
Grip ve diğer solunum yolları virüsleri genellikle kış döneminde salgınlara yol açarken, COVID-19 vakaları son birkaç yıldır yaz aylarında (özellikle Temmuz-Ağustos) da artış gösteriyor. Bu da COVID’in hem kış hem de yaz aylarında hız kesmeyeceği anlamına mı geliyor? Reyhan Oksay derledi.
Kediler yas tutar mı?
Araştırmalar aynı evde yaşayan hayvanlardan biri öldüğünde geride kalan kedilerin de sahipleriyle birlikte yas tutuyor olabileceklerine işaret ediyor. Hayvanlar Dünyası’nda.
***
Ülke için, cehaleti yenmek için Doğan Kuban hocaya sözümüz var, çok çalışacağız ve dergiyi yaygınlaştıracağız sözünü vermiştik, aramızdan ayrılmadan önce. Bilge hocamızın yazılarında fark ettiğiniz gibi, üzerinde sık durduğu iki önemli konu vardı, cehalet ve ülkenin bilim teknoloji konusunda üretken toplumların arasına katılmak. Yoksa köle oluruz diyordu.
Bu derginin önemli iki amacı da bunlar: Bilimsel bilginin cahillikle yer değiştirmesi…
Ve bilim ve teknolojide yaratıcı ve üretken olabilmek. Türkiye sonunda bunu başaracaktır. Birlikte daha genişleyerek, büyüyerek, elbirliğiyle, desteğinizle.
Hatırlatmadan geçmeyelim. Dijital baskı 8 sayfa daha çok. Abone olabilir, desteği büyütebilirsiniz.
Bu arada YouTube kanalımız canlandı. Röportajlar yayınlamaya başladık.
Kanalda, yeni olarak yazarımız Lale Akarun ile Özlem Yüzak’ın röportajı var: Üniversite eğitimi gerekli mi? Orhan Bursalı’nın Cem Say ile yapay zeka üzerine röportajını izlemediyseniz, orada sizi bekliyor. Yakında çok ilginizi çekecek yaptığımız söyleşileri bir bir ardına yayınlayacağız. İzleyin ve abone olun lütfen.
Yepyeni konularla gelecek sayı yeniden birlikte olacağız. Sağlık, sevgi ve mutluluk dileklerimizle.
Özlem Yüzak
