Osman Bahadır’ı özlemle anıyoruz
‘Ölünce zaman çabuk geçer nasılsa’ demişti bir dost sohbetinde. Geride kalanlar için öyle mi?
Koca bir yıl geçti sevgili Osman Bahadır’ı kaybetmemizin ardından. Devrimciliğini asla terk etmemiş 68 kuşağının seçkin bir bireyi idi. İTÜ Petrol Mühendisliği mezunuydu. Ama 11 yıllık cezaevi hayatında kendini bu kez bilim felsefecisi, bilim tarihçisi ve erken Cumhuriyet bilim tarihçisi olarak inşa etmeye başlamıştı. Fakat devrimci düşüncelerinden de kopmadı. Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü’nden yüksek lisans derecesi aldı. Denis Diderot (Paris 7) Üniversitesi Bilimler ve Teknikler Tarihi ve Epistemoloji Bölümü’nden DEA derecesi aldı. Prof. Erdal İnönü ile birlikte ortak kitap yazmıştı yakın bilim tarihimiz üzerine.
Önce Cumhuriyet Bilim Teknoloji ardından Herkese Bilim Teknoloji dergisinde 600’ün üzerinde yazısı yayınlandı. Osmanlılardan Cumhuriyete Bilim, Osmanlılardan Cumhuriyete Sekülerleşme, Osmanlılardan Cumhuriyete Elektrik, Bilimde Öncü Kadınlar, Thomas Kuhn ve Postmodernizm, yayınlanmış olan kitaplarından bazılarıdır. En son kitabı: Yeni Aydınlanma ve Sosyalizm: Burada yeni tezlerini ve görüşlerini dile getirdi ve kendisini kaybetmeden önce en çok tartışılmasını istediği kitaptı.
Osman Bahadır’ın e-kitaplarına ulaşmak için.
***
Ekim ayı bilim dünyasında Nobel ayı. Tıp ödülleri ile başlanır, Kimya, Fizik devam eder… Bundan belki on yıllarca önce başlamış günümüzde çığır açıcı yeniliklere dönüşmüş araştırmalar ödüllendirilir… 2024 Fizik ve Kimya’da Nobel ödüllerine yapay zeka damgasını vurdu. 2024 Nobel Fizik Ödülü yapay sinir ağlarıyla makine öğrenmesinin temellerini oluşturan keşif ve yeniliklerin öncüleri Princeton Üniversitesi’nden John J. Hopfield ve Toronto Üniversitesi’nden Geoffrey E. Hinton’a verildi. Hopfield ve Hinton, fizikten yararlanarak yapay sinir ağlarını geliştirdiler.
2024 Nobel Kimya Ödülü, yaşamın yapı taşları olarak bilinen proteinlerle ile ilgili çığır açan bulaşlara imza atan üç bilim insanına verildi. David Baker daha önce imkansız denilen yeni tip proteinler tasarlamayı başardı. Demis Hassabis ve John Jumper ise 50 yıllık problemin çözümü için bir yapay zeka modeli geliştirdi. Bu problem proteinlerin karmaşık yapılarının öngörülmesi ile ilgiliydi.
Bu buluşlar günümüzde muazzam bir kullanım potansiyeline sahip. Yuvarlak solucanlar Caenorhabditis elegans üzerine yapılan çalışmalar olağanüstü başarılara imza atmayı sürdürüyor. ABD'li bilim insanları Victor Ambros ve Gary Ruvkun, yuvarlak solucanları izlerken, bugün çığır açan uygulamalara yol açan mikroRNA’yı keşfettiler ve Nobel Tıp Ödülü’ne layık görüldüler. Bu minik moleküller, çok hücreli organizmaların gen ifadesinde kritik rol oynuyor. Reyhan Oksay hazırladı.
Orhan Bursalı, Nobel ödüllerini, bilim insanımız Aziz Sancar’a sordu.
Çağdaşlık bir bilgi ve deneyim birikimidir
İnsanlar, iyi ve kötüyü, doğru ve yanlışı, güzel ve çirkini, insancıl veya hayvansı davranışların varlığını bilerek, tarih boyunca olumsuzu kontrol etmeye çalışmışlar. Fakat hala haydutun eline silah geçmesine engel olamıyoruz. Bir Doğan Kuban klasiği daha.
Kadına şiddet artarak sürerken literatüre bir sözcük soktu ‘ İncel’… Açılımı İstemsiz bekarlık (Involontary celibate). İncel olgusunun ilk çağrıştırdığı şey, kültürümüzdeki “abazanlık”! devamı Tanol Türkoğlu’nun yazısında.
Savaş zehirler: Bilime milliyetçilik bulaştı. CERN Rus bilim insanlarını sınır dışı etmeye hazırlanıyor. İşgal ve güç kullanarak sorunların çözülmesini desteklemek kabul edilemez ise de siyasi görüşleri bir ölçüt haline getirmek McCarthy’ciliğe giden yolu açabilir ve Soğuk Savaş'ta bile olmadığı kadar kültürel bir savaşla karşı karşıya kalabiliriz. Müfit Akyos’un ‘Savaş Zehirler’ yazısı önemli.
Türk beyin gücü İstanbul için buluşuyor
Yüksek öğrenimli iş gücünün yitirilmesi olarak tanımlanan beyin göçünü, İstanbul yararına beyin gücüne dönüştürmeyi ve dünya genelinde yaşayan 150 binden fazla Türk profesyoneline ulaşmayı amaçlayan Kıvılcım Zirvesi, 24-25 Ekim 2024 tarihlerinde akademisyen, girişimci, sanatçı ve etki liderini bir araya getirecek. Etkinliğe ücretsiz kaydolmak ve ayrıntılı program için.
Tayfun Akgül’ün Ökkeş yazılarında bu hafta Usufur’u okuyacaksınız. Yüksek Teknoloji sayfamızda kendi kendini soğutan güneş panellerini okuyacaksınız. Üstelik araştırmacılar Suudi Arabistan’dan… Beynin yaşlanmasıyla mücadelede yeni yöntem…Çin’den Mars için yüksek ömürlü pil… Yine önemli teknoloji gelişmeleri.
İzmir’in Selçuk ilçesinde sürdürülen kazılar sırasında, üzerinde Euphrates isimli bir Roma gladyatörüne ait yazıtların bulunduğu 1800 yıllık bir lahit bulundu. Ve içinden 12 kişinin daha yeni döneme ait iskeleti çıktı.
Yiyecekler hakkında bilmediğimiz gerçekler. Bilim ve Beslenme’de.
Bilim siyasete rehberlik edebilecek mi? Devasa “kanıt bankaları” kuruluyor, Bu bankaların oluşturulmasının temel amacı: Bilimsel kanıt havuzu sayesinde dünyanın dört bir yanındaki politika yapıcıların, iklim krizi veya virüs salgınları gibi kritik sorunları çözmek üzere kanıta dayalı politikaları hızla oluşturmalarına yardımcı olacak bir veri tabanı oluşturmak. Batuhan Sarıcan hazırladı.
Dune: Çöl Gezegeni
İklim Krizine Edebi ve Sinemasal Yaklaşım: Yaklaşık 60 yıl önce yazılan “Dune” serisinin günümüzdeki iklim ve su krizi sürecinde daha da anlamlı olduğu ortaya çıkıyor. “Dune: Çöl Gezegeni Bölüm İki” adlı filmde distopik bir evren sunulmakta. Maddi çıkarlar için yürütülen savaşlar, şiddet, yoksunluk, gıdaya ve suya ulaşamamak ve totaliter yönetimler, hikayelerin merkezinde yer almakta. İstanbul Kültür Üniversitesi’nden Prof. Dr. Okan Ormanlı’nın yazısı.
Şampuan ve plastikteki kimyasallar kalp ritmini bozuyor, Bilgi Küpü’nde. Yunuslar da oynarken “gülümsüyorlar”. Ahtapotların beyninde neler oluyor? Hayvanlar Dünyası’nda. Güneş enerjisi ile çalışan araba niye yok diye sordu Meraklı Çocuk. Mercan Bursalı derledi.
***
Güzel bir sayı daha hazırladığımızı düşünüyoruz. Unutmayın, HBT Dijital 24 sayfa. Dijitale abone olup destekleyin lütfen. Bu arada Youtube kanalımızda yeni bilim söyleşilerini mutlaka izleyin kaçırmayın. Büyük ilgi gören Cezmi Akdiş ile söyleşinin ikinci bölümü çok ilginç, günlük yaşamda kullandığımız maddelerle ilgili. Mesela Bulaşık makinesinde ne kullanıyorsunuz? İzleyin ve kanala abone olun lütfen.
Yine Youtube kanalımızda Prof. Cem Say ile Bilgisayara Fizik Nobeli herkesi şaşırttı, üzerine hoş bir söyleşi yaptık. Kaçırmayın!
Gelecek hafta yeniden buluşacağız. Dergiyi satın alalım ve yayalım. Şiddetle ihtiyacımız var!
Özlem Yüzak
