Mars’ın bir zamanlar volkanik açıdan etkin olduğu çok belirgin. Tharsis bölgesindeki Olympus Mons Dağı ve diğer kilometrelerce yüksekliğindeki kalkan volkanları orada yüzeye çıkan olağanüstü miktardaki lavın kanıtları. Bazı bölgelerde devasa lav mağaraları bıraktılar ve bazı Mars kanyonlarından bile sorumlu olabilirler. Fakat jeologlar birkaç yıldan bu yana Mars’ta daha farklı, göze çarpmayan başka volkanizma biçimlerinin de bulunacağını tahmin ediyorlardı. Bunlar yer altında gizlenmiş süper volkanlar olabilirdi. Bunların patlayıcı püskürmeleri ateş dağları yaratmasa da yüzeye batmış devasa kraterler bırakır ve 1000 kilometreküpten fazla lav, kül ve diğer volkanik materyali püskürtebilir.
Mars’ın kuzey yarım küresinde, Tharsis yanardağlarının tam karşısında engebeli bir yayla olan Arabia Terra bölgesindeki birkaç büyük krater, bu tür büyük süper volkanların kanıtları. Çapları 100 kilometreyi bulan yedi yuvarlak çöküntü uzun bir zaman için çarpma kraterleri olarak kabul edilmişti, ancak buna uymayan bazı özellikler taşıyorlar. Bu yüzden de eski süper volkanların kalderası olup olmadıkları uzun süredir tartışılıyordu.
Bu tahmin şimdi kesinleşti gibi. Maryland Üniversitesi’nden Patrick Whelley ve NASA’daki meslektaşları, Arabia Terra bölgesinde bu süper volkanlara ait olması gereken yüzlerce metre kalınlığında kül tabakaları tespit ettiler. Araştırma çerçevesinde Mars Reconnaissance Orbiter NASA sondasının spektral verileri ve görüntüleri değerlendirildi. Volkanik külün birikmesiyle geri benzersiz mineral agregratları kalır. Bu tür kül katmanlarının tipik örnekleri, montmorillonit, imogolit ve allofan gibi alüminyum içeren levha silikatları içerir. Ekip bu tortuların kalınlığını belirledikten sonra bu ölçüm verilerinden bu küllerin dağılımını gösteren bir model oluşturdu.
Sonuçlara göre Arabia Terra bölgesinin büyük bir kısmında yüzlerce metre kalınlıkta volkanik küller bulunuyor. Bunlar Mars’ın ilk zamanlarında çok sayıda püskürme sonucunda birikmiş olmalı. Kalderanın etrafındaki 250 kilometrelik çevredeki kül birikimi bir kilometre kalınlığında. Potansiyel volkanların 3400 km uzaklığında bile bu tabakalar en az yüz metreyi buluyor. Bu kül tabakalarının kalınlığı ve dağılımına göre araştırmacılar Arabia Terra’nın batısındaki süper volkanların 7,5 ila 15 milyon kilometreküp kül ve diğer volkanik malzemeyi savurmuş olduğunu düşünüyorlar.
Anlaşıldığı üzere Kızıl Gezegen’de bir zamanlar sadece Olympus Mons gibi büyük kalkan volkanlar değil kaldera üreten süper volkanlar da bulunuyordu. Sadece Arabia Terra’daki yedi potansiyel süper volkanın 500 milyon yıl içinde binlerce kez etkinleştiği ve çevreye muazzam miktarda kül ve diğer volkanik malzemeleri savurduğu varsayılıyor. Bu volkanik etkinliklerin iklimi de etkilemiş olması muhtemel. Açığa çıkan gaz Mars atmosferini yoğunlaştırmış, Güneşi örtmüş ve dolayısıyla da iklimin soğumasına yol açmıştı. Böylece 74.000 yıl önce etkinleşen süper volkan Toba yıllarca devam eden volkanik bir kış mevsimine yol açmış ve dünyanın ozon tabakasına zarar vermiştir diyor araştırmacılar.
Nilgün Özbaşaran Dede
