Oxford Üniversitesi profesörü Russel Foster’e göre uyku ve zihin sağlığı arasındaki bağlantının çözülmesi, çeşitli hastalıkların tanısı ve tedavisi için yeni bir yol.
Russel Foster, 2003 yılında Charing Cross Hastanesi'ndeki bir psikiyatrın söylediklerinden çok etkilenmişti. Şöyle demişti psikiyatr: “Sen her zaman zihinsel olarak hasta olan insanlarda uyku bozukluğu teşhis ediyorsun. Çünkü bu insanlar işsiz, bu yüzden de geç yatıp, geç kalkıyorlar.”
İşte bu sözler üzerinde Foster ekibiyle birlikte şizofrenler üzerinde bir araştırma yapmaya karar verir. Bu hastaların %80'inde görülen rahatsızlık, insomnia olarak isimlendirilen uyku bozukluğuydu. Araştırmacılar, hastaların uyku-uyanıklık döngüsünü altı hafta boyunca takip ettikten sonra, verileri aynı yaşta ve aynı cinsiyette olan sağlıklı ve işsiz kişilerin verileriyle karşılaştırdı. Buna göre şizofrenlerin uyku motifleri sadece bozuk değil, tamamen dağılmış durumdaydı.
Bipolar bozukluktan, mevsimlere bağlı duygu bozukluğuna kadar her şey uyku bozukluğuyla ilişkilendirilebiliyor. Uzun süredir depresyon ve uykusuzluğun da birlikte ortaya çıktığı bilinmektedir. Şimdiye dek depresyonun uykusuzluğa yol açtığı kabul edilirdi ama artık uyku bozukluğunun depresyondan önce ortaya çıktığı anlaşıldı. Ayrıca demans, Alzheimer ve Parkinson gibi nörodejeneratif hastalıklar da her zaman uykusuzlukla ilişkilidir.
Peki zihinsel hastalıklar ve uyku bozukluğu arasındaki ilişki ne olabilir? Son on yılda gerçekleştirilen araştırmalar, uyku-uyanıklık döngüsünün beynin tüm nörotransmitterlerinde (beyin kimyasalları) ve birçok yapısında izler bıraktığını göstermiştir. İşte bu bölgelerdeki bir bozukluk zihinsel hastalığa yatkınlık kazandırıyor ve uyku üzerinde etkili oluyor. Uyku bir kez etkilendikten sonra ise zihinsel hastalığı kötüleştirebiliyor.
Ergenlerde ve yirmili yaşların başlarındaki gençlerde bipolar hastalık riskini gösteren bir tarama tekniğinin yardımıyla, risk grubundaki gençlerde anormal uyku düzeni tespit edildiyse de hiçbirinde klinik bipolar bozukluk teşhis edilmemiş. Bu sonuçtan yola çıkan Foster, uyku bozukluğunu potansiyel sorunlar için bir gösterge olarak kullanılabileceğini ve buna göre de önlem alınabileceğini düşünüyor.
Acaba uyku tedavisiyle zihinsel hastalıklar iyileştirilebilir mi? Oxford Üniversitesi bilim insanlarının bu konuyla ilgili araştırmaları da var. Daha iyi bir uyku düzeni sayesinde şizofrenlerde görülen sanrısal paranoya %50 oranında azalmış. Diğer bir araştırma da bakım evlerinde yaşayan orta derecede demans hastalarıyla yapılmış. Hastaların odaları gündüz büyük lambalarla aydınlatılırken, geceleriyse tamamen karartılmış. Bu şekilde hastaların bilişsel sorunları %10 oranında azalmış.
İyi bir uyku düzeni sayesine zihinsel hastalıkların önlenip önlenemeyeceği henüz bilinmiyor. Uyku düzeninin iyileştirilmesi, beyni farklı bir gelişim sürecine taşır mı? gibi sorulara yanıt arayan araştırmacılar, örneğin ışığı algılamadan sorumlu bölgeleri etkileyerek, biyolojik saati ayarlayan ilaçlar üzerinde de çalışıyorlar.
Kaynak: New Scientist, 28 Mayıs 2016
