Dünyamız 24 saatte bir kendi etrafında döner. Teorik olarak bir gün 86.400 saniye sürse de dünyamızın rotasyon temposu hafif değişkendir. Dönüş temposu yıl içinde gelgit kuvvetlerine, buzlardaki erimeye ve yerçekimindeki diğer değişimlere bağlı olarak değişir. Fakat deprem gibi kısa süreli olaylar veya belli başlı hava koşulları da dünyamızın rotasyonunu etkileyebilirler. Dünyamızın rotasyonu bu yüzden sürekli olarak radyoteleskopların ve lazer ölçüm aletlerinin yardımıyla takip ediliyor.
2020 yılında yapılan kayıtlara göre dünyamızın rotasyonu belirgin bir şekilde hızlanmıştı. 28 günde şimdiye kadarki en kısa gün uzunluğu kaydedilmişti. Uluslararası Dünya Rotasyon Referans Sistemleri Servisi (IERS) araştırmacılarına göre, 19 Temmuz 2020’de dünyamızın rotasyonu 86.400 saniyelik normal değerden 1,46 milisaniye eksikti. Dünyanın niçin bir derece kadar hızlandığı bilinmiyor. Araştırmacılar bu trendin 2021 yılında da devam edeceğini düşünmüşlerdi. Hatta tahmin modellerine göre 2021 yılı on yıllardan bu yana en kısa yıl olacaktı.
Ancak bu arada 2021 yılı için yeni ölçüm verileri başka bir tablo sundu. Son ölçümlere göre 2021 yılının ilk yarısında, 2020’den bile daha kısa olmuş. Dünyanın bir dönüşü ortalama olarak standart değer olan 86.400 saniyeden, 0,5 saniye daha az sürmüş. Fakat yazdan beri hızlanma yavaşlamış ve dünyamızın rotasyonu bir önceki yılın değerlerine göre dönüyor. Hatta Temmuzdan bu yana gün uzunlukları bir önceki yıldakine göre ortalama olarak 0,05 milisaniye daha uzun.
Bununla birlikte dünyamız hala standart rotasyonun biraz ilerisinde: 1 Ocak 2017’den bu yana, Uluslararası Atom Saatini (UTC-TAI) 37 saniye aştı. Resmi dünya saati (UTC) dünyanın gerçek dönüşüne, artık saniyelerle ayarlanırken, atomik saatler bundan bağımsız olarak çalışır ve bir referans çerçevesi sunar. Peki bu ne anlama geliyor? Dünyamızın yavaşlaması nedeniyle 2016’ya kadar genelde artık saniyeler eklenmişti ve o zamandan bu yana normal değeri aşmaya başladı. Bu yüzden 2016’da artık saniye eklenmedi. Bu yıl için de ek artık saniye düşünülmüyor. Ancak teorik olarak bir veya daha fazla negatif artık yıl eklenmesi gerekiyor. Buna göre yılbaşı gecesi saatler 23.50:58’de doğrudan doğruya 00.00:00’a geçerdi diyor araştırmacılar.
Ancak sorun şu: Dijitalleştirilmiş dünyamızda ek bir artık saniyenin eklenmesi planlanmış olsa da zaman dilimlerinin “yutulması” değil. Bilgisayarların böyle bir ayarlamayla ne kadar iyi başa çıkabilecekleri belirsiz. Özellikle de IERS araştırmacılarının şimdiye dek atom saatlerini ve dünya saatini birbirinden ayrı tutmaları nedeniyle. Bu durumun ne zamana kadar devam edeceği, dünya rotasyonunun ne yönde gelişeceğine bağlı.
Gezegenimiz son iki yüz yıl içinde dönüşünü birkaç yıl hatta birkaç on yıl kadar yavaşlattı veya hızlandırdı. Uzun vadede gün uzunlukları yine de son hızlanmaya rağmen yine artıyor. Bu uzun vadeli eğilim, her şeyden önce Ay yerçekiminin yavaşlayan etkisiyle ilgili olabilir. Ayrıca günlerin, dinozorlar zamanındakine kıyasla 30 dakika kadar uzamasına da yol açtı.
Nilgün Özbaşaran Dede
