Dilimizde dövme olarak bilinen, fakat dildeki yabancılaşmanın bir sonucu olarak yeni jenerasyonun tattoo olarak bildiği yöntemin en az 4000 yıldır uygulanan bir vücut süsleme sanatı olduğunu Mısır’daki kazılarda bulunan mumyalarda görülen dövmelerden anlıyoruz.
Tattoo sözcüğünün etimolojik incelemesine bakınca Tahiti dilinde “tatau” sözcüğünün işaretlemek anlamına geldiğini görüyoruz. Ayrıca batı dünyasının tattoo ile tanışmasını sağlayan kişi olan Kaptan Cook’un günlüğüne baktığımızda Polinezyalıların deri altına siyah boya ile kalıcı süslemeler yaptıklarını ve buna kendi dillerinde “tattow” dediklerini görüyoruz.
Tarihsel olarak boya ile vücut süsleme sanatını ephemeral (kısa süreli) ve indecimal (kalıcı) sanat olarak iki ana grupta incelemek doğru olacaktır. Ephemeral olarak adlandırılan vücudun dışarıdan boya ile boyanması da indecimal denilen kalıcı dövmeler de tüm dünyada görülse de özellikle Melanesia olarak adlandırılan Avustralya’nın kuzey doğusunda kalan Yeni Gine ve çevresindeki çok sayıda adayı içine alan bölge ve Afrika’da özellikle Nuban topluluklarında çok yaygındır.
“Evliliğe hazır”
Özellikle ergenliğe erişmiş kızların vücutları boyanarak ya da dövme yapılarak evliliğe hazır anlamına gelecek şekilde boyanması gelenekseldir ve bunların özel ritüelleri vardır. Genellikle kabilenin yaşlı kadınlarından biri tarafından, evlilik çağına gelmiş kızların bel ve kalça bölgelerine törenle dövmeler yapılır. Tören sonunda dövmesi yapılan kız evlerinin verandasında 5 gün boyunca çeşitli takılarla süslenerek oturtulur. Bu süre içinde ev işi yapması ve tarlada çalışmasına izin verilmez.
Evlilik olunca da ense ve meme dövmeleri yapılarak evlendiği içinde yaşadığı topluma ifade edilmiş olur.
Çok benzer uygulamalar Endonezya ve bazı Afrika bölgelerinde de yapıla gelmektedir. Bazı toplumlarda ise duyguların ifade biçimi haline gelmiştir dövme. Hawaii yerlilerinde şeflerinin ölümü gibi önemli dramatik olaylar sonrasında tuttukları yasın göstergesi olarak dilin ucuna dövme yapılması geleneği gözlenmektedir. Polinezya’lılarda ise rütbe ve toplumdaki dereceyi belirlemede kullanılır. Şefler, özgür erkekler farklı dövmeler yaparken avamdan olan kişiler veya kölelerin dövme yaptırma hakları olmadığını görüyoruz. Polinezyalılarda yüze yapılan dövmelerin ölüm sonrası yaşamda adeta bir pasaport görevi gördüğü, o dövmelerin varlıklarına göre muamele edilecekleri inancını taşıdıkları biliniyor.
Japonya: Irezumi
Dövme deyince Japonlardan bahsetmemek haksızlık olur diye düşünüyorum. Japonların tüm vücudu tamamen kapladıkları, yapımı aylar hatta yıllar alan ve her biri birer sanat şaheseri olan dövme sanatına “Irezumi” adı veriliyor. Bu sanatın en etkili olduğu dönem 17. ve 18. yüzyıllar olup Utamaro gibi sanatçıların önemli etkileri olmuştur. Bu sanatın bu denli gelişmesinde o dönemde ki Japon sınıf sistemi etkili olmuştur.
Devlet tarafından belirlenmiş asalet sıralamasına göre en alt sınıfın ipek giymesi, altın ve gümüş takıp süslenmesi yasaklanınca insanlar elbiselerinin altına yaptırdıkları bu dövmeler ile bir bakıma intikam almışlardır. Bazı dövmeler o denli güzel bir sanat eseri olarak yapılmıştır ki zaman içinde bunların toprak olup gitmesine gönlü razı olmayan Japonlar kolleksiyonerliğine başlamıştır. Böylece güzel dövmesi olan bir Japon isterse bir sanat galerisi yada kolleksiyoner ile anlaşarak ölümünden önce derisinin satışını yapabilmektedir.
Antisosyal aktivite
20. yüzyılın ilk yarısında antisosyal aktivitenin bir göstergesi, kişisel protesto yolu olarak yaygınlaşan dövme, ikinci yarısında toplumda giderek popüler bir moda halini almaya başlamıştır, 1970’lerden itibaren geleneksel güzel sanat disiplinleri dövmeyi bir sanat olarak adlandırmaya başlamalarıyla yapılan dövmelerinde sanatsal içeriği yanında yaratıcılığı da yükselişe geçmiştir. Tüm bunlara teknolojinin desteği de eklenince gerçek anlamda sanat yapıtı dövmeler ortaya çıkmaya başlamıştır. Elbette bu denli yaygınlaşmasıyla birlikte işlemin sağlıklı koşullarda yapılabilmesinin güvencesi olan yasal düzenlemeler uygulamaya konmuştur.
Günümüzde dövme yapanlar tüm dünyada sanatçı olarak kabul edilmekte, ürettikleri ise bir sanat formu olarak galerilerde ve sanat exhibisyonlarında kendine yer bulabilmektedir. Dövme ile ilgili bu kısa tarihsel ve kültürel yolculuk umarım sizi sıkmadan farklı bir bakış açısı sağlayabilmiştir.
Op.Dr. Serhat Totan
Bu yazı HBT'nin 68. sayısında yayınlanmıştır.
