Gamma Knife radyocerrahisi Lars Leksell ismli İsveçli beyin cerrahı tarafından tıbba kazandırılmış bir yöntemdir. Ön çalışmaları 1950’li yıllara dayanan Gamma Knife cihazı ile ilk defa 1968 yılında hasta tedavi edilmiştir. Ülkemizde ise ilk kez 1997 yılında Gamma Knife kullanılarak tedavi yapılmıştır. O yıllardan itibaren gelişerek günümüze kadar gelen Gamma Knife radyocerrahisi uygun hasta gruplarında kullanıldığında son derece başarılı sonuçlar vermektedir.
Gamma Knife radyocerrahisinin radyoterapiden farkı
Gamma Knife radyocerrahisinde yapılan işlem, stereotaktik çerçeve adı verilen metal bir çerçeve ile kafatasının sabit hale getirilmesi ve kafatası içindeki hastalıklı bölgeye ya da etki etmesi istenilen bölgeye yoğunlaştırılmış, odaklanmış radyasyon verilmesidir.
Radyoterapiden farkına gelince; radyoterapide daha geniş bir alana birkaç seansta radyasyon verilirken Gamma Knife’ ta bir günde tek seferde hedeflenen bölgeye radyasyon verilir. Radyoterapide hastalıklı bölgenin dışında etrafına da ışın yayıldığından sağlam dokulara zarar vermemek için dozlar günlere bölünür ve azar azar verilir. Radyo cerrahide ise Gamma Knife cihazının özelliğinden dolayı radyasyon sadece hedeflenen bölgeye yoğunlaştırılıp etraftaki normal doku büyük oranda radyasyondan korunduğu için tek defada işlemi yapmak mümkündür.
Öte yandan Gamma Knife radyocerrahisinde tümör 3cm’den küçükse tedavi bir kez yapılır. Eğer tümör 3cm’den daha büyükse tedavi günlere bölünerek birkaç gün olarak planlanır.
Gamma Knife radyocerrahisi ile ilgili merak edilen bir diğer soru da metastazlarda ikinci kez uygulanıp uygulanmadığıdır. Örneğin; akciğer kanserinin beyine metastaz yaptığı bir durumda tümörü tedavi ettikten 6 ay sonra tekrar sıçrama yaptığında ikinci kez tedavi edilebilir. Kısacası beyinde metastaz nedeniyle tümör çıktıkça Gamma Knife yapılabilir. Bunun bir sayı sınırlaması yoktur.
Gamma Knife radyocerrahisi ile hem iyi huylu hem de kötü huylu tümörlerde yüzde 90’ın üzerinde başarı sağlandığını söyleyebiliriz.
Gamma Knife’ın uygulama alanları
1- Beyindeki bazı damarsal bozukluklarda uygulanabilir. İlk akla gelen doğuştan damar yumağı (AVM) denilen durumdur. Beyin kanamasına, sara nöbetlerine yol açabildiğinden tedavi edilmesi gerekir ve tedavisinde Gamma Knife başarıyla kullanılır. Kavernom denilen bir başka damar yumağı cinsi daha vardır. Bunlarda da yine başarıyla kullanılmaktadır. Ayrıca bazı damar fistüllerinde de kullanılabilir.
2- Çeşitli iyi huylu beyin tümörlerinin tedavisinde kullanılır. Meningiom denilen beyin zarından kaynaklanan tümörler, vestibular schwannoma denilen işitme ve dengeden sorumlu olan sinirin tümörleri ve bazı hipofiz tümörleri bunlara örnektir.
3, Kötü huylu tümörlerin tedavisinde kullanılabilir. Bunların başında vücudun başka yerinden beyine sıçramış kanser türleri yani metastazlar gelir.
Fonksiyonel bozukluk denilen trigeminal nevralji (Ani şiddetli yüz ağrısı) ya da el titremesi yani tremorda da uygulanabilir.
Gamma Knife tedavisinin aşamaları
Gamma Knife ekibinde beyin cerrahı, radyasyon onkoloğu, medikal fizikçi, teknisyen ve hemşire yer alır. Öncelikle başın sabit tutulabilmesi için lokal anestezi ile kafaya stereotaktik çerçeve takılır. Eğer hasta 12 yaşından küçük ise işlem sedasyon altında gerçekleştirilir. Çerçeve takıldıktan sonra MR çekilir, AVM varsa anjiyografi de yapılır. Bilgisayardaki özel bir programla tedavi planlanır, hedef doku belirlenir, uygulanacak olan radyasyon dozu tespit edilir. Planlama yapıldıktan sonra ayrı bir kısım olan tedavi ünitesinde uygulamaya başlanır. Uygulama süresi 10 dakika ile 3-4 saat arasında değişir. Süre de belirleyici olan lezyonun hacmi ve uygulanacak olan radyasyon dozunun miktarıdır.
Bazı hastalarda diğer yöntemlere hiç ihtiyaç duyulmadan sadece Gamma Knife yeterli olurken bazı hastalarda ise mutlaka ameliyat gerekir ve ameliyattan sonra kalan tümöre Gamma Knife uygulaması yapılabilir. Kısacası Gamma Knife radyocerrahisi tedavi için tek başına kullanıldığı gibi diğer yöntemlerle birlikte de kullanılabilir.
Gamma Knife sonrası takip
Gamma Knife uygulandıktan sonra hasta takibe alınır. Metastaz nedeniyle Gamma Knife uygulanmışsa 2-4 ayda bir tümörün durumuna bakılır. İyi huylu tümör ise hastadan senede bir MR çektirmesi istenir. Böylece hastalarda tümörün büyüyüp büyümediği kontrol edilmiş olur. Burada önemli olan şudur; tedavinin etkisini görebilmek için belli bir süre geçmesi gerekir çünkü tümöre uygulanan radyasyonun etkisini göstermesi için süreye ihtiyaç vardır. Metastazda bu etkinin görülmesi için gereken süre 2-3 ay olabilirken yavaş büyüyen iyi huylu bir tümörde yıllar alabilir.
Gamma Knife’ın tümör üzerinde etkili olduğunu gösteren şey tümörün büyümesinin durmasıdır. Eğer tümör artık büyümüyorsa tedavi etkili olmuş demektir. Ancak AVM denilen damar yumağı için Gamma Knife yapılmışsa damar yumağının kaybolması gerekir. Bunun gerçekleşmesi için de 2-3 sene beklemek gerekebilir.
Gamma Knife tedavisinin avantajları
1- En önemli avantajı birçok beyin tümöründe açık cerrahiye gerek bırakmamasıdır.
2, Ameliyat olmadığından hastaya genel anestezi verilmez. Uygulama yapılacak kişide kalp hastalığı, karaciğer yetmezliği bile olsa genel anestezi almayacağı için anestezinin doğuracağı riskler ortadan kalkmış olur.
3, Hasta, Gamma Knife sonrası hemen günlük hayatına dönebilir. Hastanede kalması, işine gidememesi gibi hayatını etkileyen durumlar yaşanmaz.
4, Hastanın saçının kesilmesine gerek kalmaz, saç dökülmesi yoktur. Aynı zamanda saçlı deride ve kafada yara, yara izi gibi genellikle hastalar tarafından rahatsız edici bulunan durumlar yaşanmaz.
5, Uygulama tek seferde yapıldığından hastaya zaman kazandırır, sürekli hastaneye gelip gitmesine gerek kalmaz.
6, Gamma knife ile tedavi edilen hastalarda etraftaki normal dokulara gelen radyasyon miktarı çok daha azdır. Böylece normal dokular korunmuş olur.
7- İşlem sırasında ve sonrasında ağrı vs. yaşanmaz.
8- Açık cerrahide görülebilen ameliyat sonrasına yönelik riskler, komplikasyonlar yoktur.
9- Hastaya konfor sağlayan, dolayısıyla moralini de yükselten bir tedavi şeklidir.
Sonuç olarak; Gamma Knife, radyocerrahinin altın standartıdır. Hastanemizde kullandığımız Gamma Knife cihazının son modeli olan Icon, hem eski modellerde olduğu gibi stereotaktik çerçeve ile hem de radyoterapideki gibi yüze maske takılarak tedavi yapmaya imkan tanımaktadır. Hangisinin kullanılması gerektiğine hekim karar verir. Tecrübeli ekibimiz ve gelişmiş aletlerimiz ile hasta konforunu ön planda tutarak başarılı uygulamalar yapmaktayız.
Prof. Dr. Selçuk Peker / Koç Üniversitesi Hastanesi Nöroşirürji
Bu yazı HBT'nin 62. sayısında yayınlanmıştır.
