Dünya Sağlık Örgütü raporlarında belirtildiğine göre, yeni bir strateji olarak tütün firmaları, düşük-orta gelir düzeyi olan ülkelerdeki özellikle kadın ve genç nüfusu hedef almaktadır. Tütün kullanımı, yüksek gelir düzeyli ülkelerde sabit kalır ya da hafifçe azalırken, düşük gelirli birçok ülkede – ve bazılarında hızlı şekilde – artmaktadır. Firmaların ülkeler bazında kullandıkları stratejiler gibi birçok ayrıntı “Dünya Sağlık Örgütü Tütün Kullanım Salgını - 2013” raporunda verilmiştir (1).
En büyük tehlike tekrar başlamak
Kişi sağlığını bu denli olumsuz etkileyen tütün kullanımını bırakmakla ilgili birçok farklı yöntem ve araç kullanılmakta ve geliştirilmesine çalışılmaktadır. Bütün yardımcı araçlara rağmen sigara bırakmada halen en önemli kriter, kişisel motivasyon ve en büyük tehlike de bırakma sonrası tekrar başlamalardır. Yapılan farklı çalışmalarda, sigara kullanımını bırakan kişilerde ilk bir yıl içinde tekrar başlama oranı %60 ile %90 arasında değişmektedir. Sigara içilmeyen sürenin uzaması durumunda ise tekrar başlama oranları dramatik olarak düşmektedir. İlk 2 yıl içerisinde sigaraya başlamamış olanların başlama riski bundan sonraki yılda %2 - %4 aralığına kadar düşmekte, hatta 10 yıldan sonra yıllık yeniden başlama oranı %1’in altına inmektedir.
Multidisipliner yaklaşım
Sigara bırakmada birçok farklı ilaç ve metod kullanılmaktadır. Yapılan çalışmalarda bu yöntemler ve ilaçlar arasındaki başarı oranları farklılıklar göstermektedir. Multidisipliner yaklaşımla hastaların ilaç kullanımıyla beraber sağlık kontrollerini, psikolojik yönden desteklenmelerini içeren, özellikle tekrar başlama riskine karşı bilinçlenme sağlayan programlar en yüksek başarı oranlarına sahiptir.
Sigara bırakmada kullanılan ilaçların yanı sıra Nikotin Replasman Tedavisi, yani sigara isteğini bastırmak amacıyla nikotin kullanımının sakız, çiğneme tableti, flaster gibi formlarının yanına son yıllarda eklenmiş olan e-sigara, kullanımının artmasıyla ekonomik yönden önemli bir “pazar” haline gelirken, 2006 yılından beri kullanımda olan e-sigara ile ilgili kafalarda olası sağlık zararları konusunda soru işaretleri oluşmuştur. E-sigaralarda tütün yanmasıyla ortaya çıkan birçok zararlı madde ya hiç bulunmamakta ya da çok az oranlarda bulunmaktadır. Bunlarda sıfıra yakın katran ve karbonmonoksit bulunurken, metaller ve diğer toksik maddeler ancak sınır seviyelerde bulunmaktadır. Bunların sonucu olarak, e-sigarayı savunan taraflar klasik sigaranın ciddi zararlı sonuçları olan akciğer kanseri, amfizem ve kalp damar hastalıklarının uzun süreli e-sigara kullanımıyla oluşmayacağını savunmaktadırlar.
E-sigaranın zararları
İngiltere Halk Sağlığı Departmanı tarafından yayınlanarak hekim örgütleri tarafından kabul gören görüşe göre, e-sigara normal sigaraya karşı tahmini olarak %95 daha güvenlidir. Tahminleri devre dışında bırakacak, e-sigaranın sağlık üzerine olumsuz etkileriyle ilişkili direkt kanıtlar azdır (2). Yine de kardiyak sempatik aktiviteyi ve oksidatif stresi artırarak kalp damar hastalıkları üzerinde olumsuz etkisini göstermiş çalışmalar ve içerdikleri 30’a yakın madde içerisinde solunum yolları üzerinde tahriş edici etkiye sahip olduğu ve kanserojen olduğu gösterilenler ve bu maddelerin uzun süreli etkileriyle ilgili çekinceler bulunmaktadır (3,4). Genel kabul gören yaklaşım, sigara bırakmada etkili olabilecek bir yardımcı yöntem olduğu, genel olarak sağlık zararlarının sigara ile karşılaştırıldığında çok daha az olduğu, ancak ayrı bir bağımlılık haline getirilerek çok uzun ve yoğun kullanımının önerilmediğidir.
Düşük radyasyonlu tomografi ile tarama
Sigara bağımlılığından kurtulamayan kişilerin sağlık taramasıyla ilgili yeni araştırmalara da değinmek isteriz. Akciğer filmi olarak bilinen direkt akciğer grafisinin akciğer kanseri taramalarında erken tanı sağlanması yönünden etkinliğinin yetersiz olması nedeniyle, tütün kullanımı yoğun olan ve yüksek risk grubunda yer alan kişiler için alternatif kanser tarama araştırmaları yoğunlaşmıştır. Güvenilir çalışmalar, düşük radyasyonlu göğüs tomografisinin bu konuda olumlu etkisini ortaya koymuştur.
Özellikle 30 paket yıl (30 yıl günde 1 paket, 15 yıl günde iki paket v.s.) sigara kullanan 50-55 yaş üzeri ve sigara kullanmayı sürdüren gruplarda, tomografinin tedavi edilebilir aşamadaki akciğer kanserlerini saptayarak söz edilen grupta akciğer kanserinden ölüm oranını anlamlı olarak azalttığı gösterilmiştir. Ancak bir yandan da, tomografilerin akciğer grafisine göre içerdiği yüksek radyasyon oranıyla ilgili çekinceler ve böyle bir tarama yapılacaksa bunun sıklığı konusunda kafalarda soru işaretleri oluşmuştur.
Yeni sonuçlanmış olan bir çalışmada, 20 paket yıl sigara içmiş, 50 yaş üzerinde geniş bir grup insanın 10 yıllık taraması değerlendirilmiş ve sonuçlar maruz kalınan radyasyonun neden olacağı hesaplanan kanser riski artışıyla karşılaştırılmıştır. Çalışma İtalya’da 5203 katılımcıyla gerçekleştirilmiştir. Yılda bir kez düşük dozlu göğüs tomografileri ve gerektiğinde kontrol tomografileri ya da PET incelemeleri yapılmıştır. Taraması yapılan grupta, akciğer grafisiyle karşılaştırıldığında akciğer kanseri nedenli ölümlerde %20 azalma sağlanmıştır. Katılımcıların maruz kaldığı ortalama radyasyon miktarıyla hesaplamalar yapılarak, 10 yıl içerisinde kişilerin maruz kaldığı radyasyon nedeniyle oluşması beklenen her bir kanser vakası karşılığında 108 akciğer kanseri tanısı konduğu saptanmıştır.
Bu konuyla ilgili çalışmalar sürmektedir. Söz edilen risk grubunda yer alan kişilerin bu yöntemle rutin kontrollerinin yapılması onlar için hayat kurtarıcı olabilir (5).
Dr. Burak Hızlan, VKV Amerikan Hastanesi Check-Up Bölümü
KAYNAKLAR:
(1): World Health Organization. Who Report on the Global Tobacco Epidemic, 2013. Syf. 24. http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/85380/1/9789241505871_eng.pdf
(2): Aruni Bhatnagar PhD. Are Electronic Cigarette Users at Increased Risk for Cardiovascular Disease? JAMA Cardiol. 2017;2(3):237- 238. doi:10.1001/jamacardio.2016.5550 http://jamanetwork.com/journals/jamacardiology/article-abstract/2600160
(3): Mohamad Sleiman, Jennifer M. Logue, V. Nahuel Montesinos, Marion L. Russell, Marta I. Litter, Lara A. Gundel, and Hugo Destaillats. Emissions from Electronic Cigarettes: Key Parameters Affecting the Release of Harmful Chemicals. Environmental Science & Technology. http://pubs.acs.org/doi/full/10.1021/acs.est.6b01741
(4): Roya S. Moheimani, BS; May Bhetraratana, MHS; Fen Yin, PhD; et al. Increased Cardiac Sympathetic Activity and Oxidative Stress in Habitual Electronic Cigarette Users. Implications for Cardiovascular Risk. JAMA Cardiol. 2017;2(3):278-284. doi:10.1001/jamacardio. 2016.5303 http://jamanetwork.com/journals/jamacardiology/article-abstract/2600166
(5): Cristiano Rampinelli, radiologist1, Paolo De Marco, medical physicist2, Daniela Origgi, edical physicist3, Patrick Maisonneuve, statistician4, Monica Casiraghi, thoracic surgeon5, Giulia Veronesi, thoracic surgeon5 6, Lorenzo Spaggiari, professor5 7, Massimo Bellomi, professor1 7. Exposure to Low Dose Computed Tomography for Lung Cancer Screening and Risk of Cancer: Secondary Analysis of Trial Data and Risk-benefit Analysis. BMJ 2017; 356 doi: https://doi. org/10.1136/bmj.j347 (Published 08 February 2017) Cite this as: BMJ 2017;356:j347 http://www.bmj.com/content/356/bmj.j347
Bu yazı HBT'nin 61. sayısında yayımlanmıştır.
