Russell Warne saatler boyunca üniversitelerde okutulan psikoloji kitaplarını en ince ayrıntılarına varıncaya dek inceledi. Utah Valley Üniversitesi’nde görevli bir psikoloji profesörü olarak, yapmaya çalıştığı, kitaptakileri kavramak değil, yanlışlıkların izini sürmekti. Gerçekten de, bu inceleme sürecinde bir yığın yanlışlığa tanık oldu. En ciddi boyutlardaki kimi yanlışlıklar da IQ testleriyle ilgili olanlardı.
Warne, “Gördüğüm kadarıyla en yaygın yanlışlık, zekâ testlerinin kimi topluluklara karşı önyargılı oldukları görüşüydü,” diyor. Ne var ki, zekaâ konusunu araştıran bilim insanları IQ testlerinin adil ve kültürel önyargılardan arınması için ciddi bir çaba harcıyorlar. Warne’a göre, yaygın bir başka yanlışlık da zekâyı ölçmenin güç olduğu görüşüydü.
IQ testlerinin sıklıkla tartışmalı ve güvenilmez olarak değerlendirilmeleri boşuna değil. Ancak gerçekte çok daha farklı bir durum söz konusu. New Mexico Üniversitesi’nden Rex Jung, “Eleştirilere karşın, zekâ testi bugüne dek bulunmuş en güvenilir ve en sağlam davranış testlerinden biridir” diyor.
Bununla birlikte, Facebook sayfasında ansızın beliren 10 dakikalık testlere güvenmemekte yarar var. Kapsamlı bir IQ testinin tamamlanması bir saati aşkın bir süreyi gerektirir ve en sağlıklı sonuçlara ulaşmak için testin konusunda uzman olan bir kişinin gözetiminde uygulanması gerekir. Zekâ testi, zekânın temelini oluşturan bilişsel becerilerin tam olarak değerlendirilmesi amacıyla tasarlanmış olduğundan, akıl yürütme, sözcük dağarcığı, zihinsel işlem hızı, uzamsal beceri ve daha başka becerilerin değerlendirildiği alt sınav dizilerinden oluşur. Yine de, bu becerilerin bir bölümünün değerlendirildiği daha kısa IQ testleri kişinin zihinsel becerileriyle ilgili genel bir fikir edinmemize olanak tanıyabilirler, çünkü zekâ doğası gereği, belli türde bir bilişsel sınavda başarılı olan bir kişinin başka sınavlarda da aynı oranda başarılı olacağı anlamına gelir.
Ancak kişinin bir IQ testinde gösterdiği başarı, motivasyon ve benzeri birtakım dış etmenlerden de etkilenebilir. Dahası, örnek soruları önceden çalışarak da sınavı “oyuna getirebilirsiniz”-ancak böylesi bir özel eğitim size olsa olsa ortalama dört beş puan sağlayabilir.
Araştırmada IQ testlerinin ne denli sağlıklı oldukları dışında, bu testlerin belli uygulamaları da incelemeden geçirildi. İş başvurusunda bulunan kişilerin taramadan geçirilmesinde bu tür testlerden yararlanılması konusuna yönelik en yaygın eleştirilerden biri de, bunların yalnızca bilişsel becerilerin tek bir alt kümesini değerlendiriyor olmalarıdır. Örneğin, bu testler yaratıcılığı kesin bir biçimde ölçmedikleri gibi, genelde güvenilir ve çok çalışkan olan elemanların özünü oluşturan sorumluluk duygusuyla davranmak, ya da başkalarıyla iyi geçinmek gibi kişilik özelliklerini de ölçmezler.
Rita Urgan
