İhracatın teknolojik yapısı: Sürdürülebilir mi?

İhracatın son yıllarda temposunu kaybederek tökezlediği anlaşılıyor. 2015 yılındaki ihracat düzeyi 2014 yılının 13,727 milyon dolar, 2012 yılının ise 8,579 milyon dolar altında bulunuyor. Düşük ücret ve geniş emek rezervlerini kullanarak dünya ekonomisine eklemlenen Türkiye sanayi ihracat sınırlarına ulaşmış durumda.

Tempolu sabit yatırımlarla desteklenmeyen imalat sanayinin katma değer payı aşınırken, sanayinin ithalata bağımlı hızla artıyor. Oysa sanayi sektörü önceden hazırlanmış bir strateji çerçevesinde ve tedricen dışa açılmış olsa idi, dışa açılmanın sanayide yarattığı ve 2000’li yıllarda giderek kristalize olan maliyetleri muhtemelen daha düşük olabilecekti.

1980’lerden günümüze kadar uygulana gelen finansal birikime dayalı iktisat politikalarının sonuçlarını sanayinin düşük profilli ihracat yapısında görmek mümkün. Sanayileşme ve yapısal değişme gibi dinamik etkinliği hedeflemeyen bu politikalar sonucunda sanayide niteliksel değişme sağlanamadı, ihracatın ve üretimin kompozisyonu temel olarak düşük ve orta teknolojilere dayalı gelişti ve bu durum giderek yapısal bir nitelik kazandı.

Yüksek teknoloji ihracat

 2015 yılı bulgularına göre yüksek teknoloji içerikli sanayi ihracatının değeri sadece 4,902 milyon dolar. Düşük düşük teknoloji içerikli sanayinin ihracat değeri ise yüksek teknoloji ihracatının 9.6 katı kadar (47,086 milyon dolar düzeyinde) gerçekleşmiş. Orta-düşük teknoloji ihracatı 39,706 milyon ve orta-ileri teknoloji ihracatı ise 42,738 milyon dolar düzeyinde bir değere sahip.

Tablo: Teknoloji Yoğunluğuna Göre İmalat Sanayi İhracatı (Birim: Milyon $)

Kaynak ve Notlar: OECD, ISIC Rev.3 technology intensity definition ve TÜİK veri tabanından hareketle kendi hesaplamamız.

Teknoloji yoğunluğuna göre ihracat payları incelendiğinde (bkz. grafik), 2015 yılında düşük teknolojilerin ihracat payı %35 oranında gerçekleşirken, yüksek teknolojilerin payı sadece %3.6 oranında gerçekleşmiş. Orta-düşük teknolojilerin payı % 29.5, orta-yüksek teknolojilerin payı ise %31.8 oranında bulunuyor.

Grafik: Teknoloji Yoğunluğuna Göre İhracat Payları (%)Teknoloji yoğunluğuna göre ihracat payları incelendiğinde (bkz. grafik), 2015 yılında düşük teknolojilerin ihracat payı %35 oranında gerçekleşirken, yüksek teknolojilerin payı sadece %3.6 oranında gerçekleşmiş. Orta-düşük teknolojilerin payı % 29.5, orta-yüksek teknolojilerin payı ise %31.8 oranında bulunuyor.

Kaynak: Kendi hesaplamamız.

Sonuç olarak, ihracatın teknolojik yapısına ilişkin bu bulgular, uluslararası meta zincirine eklemlenme ve sipariş alma yarışının düşük ve orta teknolojilere dayalı ve ithalata bağımlı bir sanayi yapısı ile sonuçlandığını ve bu yapının giderek kalıcılaştığını ve sürdürülemeyeceğini gösteriyor.

Üretimin (dolayısı ile ihracatın) yüksek katma değer/ileri teknoloji temelinde yeniden yapılanması ise yeni bir sanayileşme stratejisine ve bunu da kapsayan (reel birikimi iktisat politikalarının merkezine koyan) yeni bir kalkınma stratejisine bağlı gözüküyor. Ufukta ise reel birikime dayalı yeni bir kalkınma stratejisinin öncülleri değil, giderek inşaatlaşan bir ekonominin yarattığı sorunlar gözüküyor.

Bayram Ali Eşiyok