Leonardo Usta’nın “Yapım” ve “İmalat” etkinliklerine yönelik yenilikçi, buluşçu derin ve yaratıcı ilgi sergilediği de bilinegelir. Yapım işinin besleyici kaynağı olan yapı malzemelerinin hazırlanması ve düzenlenmesinde, kendi döneminin uzak mesafeyle başta gelen elemanı olarak kabul edilen “taş” elemanını, en uygun geometrik biçimi ile inşaata hazırlama önem taşıyan bir imalat türüydü. Gereç oluşturabilmek için araç kullanma durumu ortaya çıkıyordu. Bu mühendislik, üretimin farklı, özel bir olayıydı. Bina ve köprü işleri başta olmak üzere, her türlü yapı türünün ortaya çıkarılışında uygun araçları kullanarak uygun gereçler elde etme, genel üretim düzeninin çok önemli ve anlamlı parçasını oluşturuyordu. Leonardo, mekanik araç kullanma ve kullanım aşamasında, matematiğe dayalı olağanüstü bir mekanik tasarım gücü ile aradaki üretim olayının akışını şekillendirme ve kontrol etme konularında çok üstün yetilere sahipti.
Bunların ürünü olarak sadece uygun araçları kullanarak uygun yapı malzemeleri elde etmeye yönelmiyordu. Ayrıca, aracın kendisini, imalat ve tasarım düzeyinde ele alarak yeni alet ve edevat üretimi yoluna giriyordu. Bu düzenlemelerin içinde İtalya’daki sınırlı siyasal güçlerin kendi aralarında silahlı çatışmalara yol açan uzlaşmazlıklar sergilediği ve savaş araçlarının önem kazanmış olduğuna da dikkat çekilmelidir. Leonardo, olağanüstü mühendislik yaratıcılığını bu doğrultuda savaş araçları üretimine de yöneltmiş bulunuyordu. Ama ayrıca, insanların barış içindeki yaşam düzeninde gündelik yaşamı kolaylaştırıcı, teknolojik ilerlemelere cevap verecek türlü çeşitli araçlarında imalatını, özgün bir el becerisi de ekleyerek gerçekleştirmiş olduğu bilinmektedir. Yaşamının son döneminde mutsuz ve keyifsiz bir yaşam sürdürmeye başladığı İtalya’dan Fransa’ya göç etmesine yol açacak biçimde o zamanların çok güçlü Fransız Kralı I. Fransuva’dan ısrarlı davetler alışının arkasında da bu imalat becerilerinin payı olduğu kaydedilmemektedir (Şekil 1,2,3). Günümüze taşınmış olabilecek bir endüstriyel tasarım düzeni içinde Usta’nın, önemli yenilikçi buluşları bir araya getirerek tasarladığı ve imal ettiği değişik araçlarının üretim organı olduğu biliniyordu. Ancak, bu yaratıcılık türünden bulguların ve ürünlerin uygulamaya aktarılması sonucu gelebilecek maddi olanaklar onun hiç umurunda değildi.
Özellikle son döneminde, kendisine ilgi ve dostluk göstermiş olan çeşitli Fransız şato sahiplerine, onların ihtiyacına uygun biçimde bu aletleri yaparak hediye ediyordu. Endüstriyel üretim tarihinin Rönesans Dönemi olgularına ve etkinliklerine daha yakından bakılarak yeniden değerlendirilmesi aşamasında, Büyük Leonardo’nun, yaratıcı büyük teknoloji adamı olarak da değerlendirilmesine dikkat edilir olmuştur. Yakın gelecekte Büyük Usta’nın bu alandaki özel dehası da altı çizilerek yeniden ele alma yolunda gidilecek gibidir.
Dünyayı dolaşan bu olağanüstü deha şöleninin İstanbul’da da duraklamış oluşu bu yazının yazılmasına yol açtı. Hem uygarlık tarihinin çok büyük bir insanına saygı sunulması için hem de HBT’nin uyanık ve duyarlı okurlarına bir küçük hatırlatma yapmak üzere bir vesile yaratılmış oldu. Büyük dâhinin anısı önünde saygıyla eğilerek…
Erhan Karaesmen
Bu yazı HBT'nin 104. sayısında yayınlanmıştır.