18.900 km uzaktan bilim yönetmek

Müfit Akyos Y
18.900 km uzaktan bilim yönetmek

Thomas Bennett, Cambridge Üniversitesi Malzeme Bilimi ve Metalürji bölümünde görevli ve aynı zamanda bilimsel projelere liderlik yapma (principal investigator - PI) kariyeri yolunda ilerleyen bir bilim adamıdır. Bu bağlamda yakın zaman önce Yeni Zelanda Christchurch’deki University of Canterbury’e yaptığı ziyaret sonrası proje liderliği konusunda https://www.nature.com’da yayımlanan değerlendirmesi, bir bilimsel çalışma projesinin liderliğini yapmanın, ilgili bilim dalında yetkinliğe sahip olmanın yanı sıra, farklı bazı becerilere sahip olmayı da gerektirdiği konusunda önemli ipuçları vermektedir. Hele bir de bu yöneticiliğin 18.900 km öteden (Cambridge – Christchurch) yapıldığı düşünülürse.

Bu becerilere birkaç örnek:

  • Periyodik grup toplantılarının sırayla bilgi verme sıkıcılığından kurtarılarak, bir grup elemanının son gelişmeleri özetlediği, bir diğerinin ilgili araştırma makalelerini özetlediği veya zaman zaman araştırma yöntemleri hakkında bilgi verilen ve grup dinamiğini ve etkinliğini arttırıcı biçimde yapılması.
  • Proje faaliyetlerinin önceliklendirilmesini ve izlenmesini kolaylaştırıcı proje yönetim tekniklerinin basit bir Excel dokümanına indirgenmesi.
  • Günlük ve özellikle laboratuvar işlerinin daha çok doktora öğrencilerine bırakılarak PI’nın çalışmanın bilimsel boyutuna odaklanması.
  • Günümüzün iletişim olanaklarının – örneğin Skype – grupla sosyal iletişim de kurmak üzere kullanılması.

Araştırmanın yapıldığı alan, üzerinde çalışılan konunun karmaşıklığı, grubun büyüklüğü, disiplinler arası oluşu, kaynakların büyüklüğü veya kısıtları, grup içi dinamikler vb. etkenler bir araştırma projesinin yönetilmesini etkileyen bazı etmenlerdir. Yine aynı sitede yayımlanan ve dünyada farklı laboratuvarlarda çalışan 3.200 bilim adamını kapsayan bir araştırmanın sonuçları da (https://www.nature.com/articles/d41586-018-05143-8) araştırma faaliyetlerindeki liderlik sorunlarına ve PI’larla araştırmacıların konuya ne denli farklı bakabildiklerine işaret eden önemli ipuçları vermektedir. Bunların içinde en çok öne çıkanları iletişim, algılama farklılıkları ve yönetim eğitimindeki eksikliklerdir.


İki önemli konu

Sözü edilen kaynakların bende çağrıştırdığı iki konuyu önemli görmekteyim. İlki, genellikle ülkemizin kötü yönetildiği dönemlerde daha çok ortaya çıkan ve beyin göçü ve yurtdışındaki başarılı bilim adamlarımızın ülkemize getirilmesi gayretleriyle ilgili.

Konuya genellikle kötü yönetim mantığının bir yansıması olarak parasal olanaklar sunularak kolayca çözülecekmiş gibi yaklaşılır (yakın zamanda TÜBİTAK yine benzer bir program başlattı). Oysa ki, günümüzün gelişen iletişim olanaklarından yararlanarak yurtdışında özellikle laboratuvar sorumluluklarına ve PI niteliklerine sahip bilim insanlarımızla yukarıdaki örnekte olduğu gibi bir model geliştirilemez mi?

Elbette bu modelin yurtiçinde uygun ve nitelikli bir grubun oluşturulması, teşvik olanaklarının, sürekliliğin sağlanması vb. zorunlulukları olacaktır. Uygun koşulların sağlanması durumunda benzer model yabancı PI’larla da denenemez mi?

İkincisi ise bu yaklaşımı desteklemek ve ülkemizde yürütülmekte olan bilimsel projelerin etkinliklerinin arttırılması için PI eğitiminin yönetim ve liderlik başlıklarını içerecek biçimde uluslararası kalitede kurgulanarak bilim dünyamıza sunulacak bir programın tasarlanmasıdır.

Nerede ise son çeyrek yüzyıldır başta eğitim, kültür ve bilim politikalarında yaşanan yetersizlikler nedeniyle dünya ile aydınlık işbirliklerimiz azalmakta, bilgi temelli beslenme kanallarımız tıkanmaktadır. Şimdi her olanağı kullanarak bilim insanlarımızı kuşatan bu karanlık ve kokuşan ortamı havalandırmak, ışığın içeri girmesini sağlamak gerekiyor.

Yukarıda önerilen modelin uygulanması üzerine düşünülmesi ve kurumsallaştırılarak desteklenmesi nitelikli bilim insanlarımızı kaybetmeden bilim dünyamızın uluslararası ağyapılarla ilişkilerini arttırarak kapasitesini geliştirmeye yardımcı olabilecektir.

Müfit Akyos / [email protected]

Bu yazı HBT'nin 163. sayısında yayınlanmıştır.

Müfit Akyos