Alzheimer hastalığı tedavisinden yeni umut: Lecanemab

Özlem Kayım Yıldız Y
Alzheimer hastalığı tedavisinden yeni umut: Lecanemab

Edinilmiş bilişsel yetilerin kaybı ile karakterize demans yani bunama, tüm dünyada elli milyonun üzerinde insanı etkilemektedir ve demansın en yaygın nedeni Alzheimer hastalığıdır.

Yalnızca hasta bireyi değil, aileleri, bakım vericileri ve tüm toplumu etkileyen Alzheimer hastalığı, kompleks mekanizmalarla gelişen ve tedavisinde bu mekanizmaların her birini hedefleyen birden fazla ilacın birlikte uygulanmasının gerekli olduğu ilerleyici bir hastalıktır.

Beyinde sinir hücreleri dışında amiloid beta plakları denen aminoasitlerin birikimi altta yatan mekanizmalardan biridir; bununla birlikte, hastalığın kompleks doğası nedeniyle yalnızca amiloid birikimini önlemek veya geriye çevirmek Alzheimer hastalığının ilerleyişini durdurmaya yetmemektedir. Beyin atrofisi (küçülme), hücre içinde nörofibriler yumak denen anormal proteinlerin birikimi, sinir hücrelerinin ve sinir hücreleri arasındaki bağlantıların kaybı gibi diğer mekanizmaları da hedefleyen tedavilerin geliştirilmesi hedeflenmektedir.


Amiloid hipotezi ve sınırlılıkları

Son on yıllarda, Alzheimer hastalığının ilerleyişini durdurmak üzere geliştirilen ilaçlar çoğunlukla amiloid beta birikimini önlemeyi amaçlamaktadır. Amiloid birikimini önleyici tedavilerin kür sağlamayacağı ancak çözüme katkıda bulunabileceği düşünülmektedir.

Alzheimer hastalığı tedavisinde 2003 yılından bu yana Amerikan İlaç ve Gıda Dairesi tarafından onaylanan ilk ilaç olan aducanumabın tartışmalı hızlandırılmış onay sürecini (https://www.herkesebilimteknoloji.com/yazarlar/ozlem-kayim-yildiz/ alzheimer-hastaligi-tedavisinde-tartismali-yeni-ilac) ve hastalığın oluşumunda amiloid hipotezinin tek mekanizma olarak görülmesine yönelik eleştirileri (https://www. herkesebilimteknoloji.com/yazarlar/ozlem-kayim-yildiz/alzheimer-hastaligi-arastirmalarinda- hata-neredeydi) daha önce yazmıştım. Aducanumabın beyinde amiloid beta plaklarının birikimini azalttığı ancak ilerleyici bilişsel bozulmayı azaltmaya yönelik anlamlı klinik etkinliğinin olmadığı bildirilmişti.

Lecanemab klinik yarar sağlar mı?

Amiloid birikimini önlemeyi hedefleyen diğer bir ilaç olan lecanemabın klinik çalışmasının (CLARITY AD çalışması) sonuçları 29 Kasım 2022’de New England Journal of Medicine’de yayınlandı ve 30 Kasım 2022’de 15. Alzheimer Hastalığı Klinik Çalışmaları konferansında sunuldu (https://doi.org/10.1056/NEJMoa2212948). Çalışmanın bulguları ilacın, Alzheimer hastalığı olan bireylerde bilişsel bozulmayı azalttığına işaret ediyor. 18 ay süreli çalışmaya yaşları 50 ila 90 arasında değişen, erken evre Alzheimer hastalığı olan 1795 katılımcı dahil edildi ve lecanemabın beyinde amiloid birikimini azalttığı ve bilişsel işlevlerde bozulmayı %27 oranında azalttığı tespit edildi. Bununla birlikte, lecanemab tedavisi katılımcıların yaklaşık dörtte birinde birtakım yan etkiler meydana getirdi. Çalışmanın sonuçlarına dayanılarak 2023’te ilacın Amerikan İlaç ve Gıda Dairesi tarafından onaylanması için başvuruda bulunulması planlanıyor.

Umut vadediyor, ama

Çalışmanın bulguları umut vaat etmekle birlikte tedaviyle saptanan klinik iyileşmenin sınırlı olması nedeniyle Alzheimer hastalığının altında yatan mekanizmaların tümünü hedefleyen ve hastalığın ilerleyişini daha yüksek oranlarda yavaşlatabilen tedavilere gereksinim devam etmektedir.

Sürdürülmekte olan klinik çalışmaların çoğu, amiloid beta dışındaki hedeflere yöneliktir. Şu ana kadar Alzheimer hastalığı tedavisinde “oyun değiştiren” ilaç geliştirilememiştir, fakat koruyucu önlemler etkilidir: beyin sağlığını ömür boyu sürdürmek için hipertansiyon, tütün kullanımı, diyabet ve obezite gibi risk faktörleriyle mücadele edilmelidir.

Özlem Kayım Yıldız / [email protected]

*Bu yazı HBT'nin 350. sayısında yayınlanmıştır.

Özlem Kayım Yıldız