Sorumlusu üniversiteler
Bağımsız Teknoloji Danışmanı Prof. Dr. Jeffrey Funk, 1901 yılından bu yana verilmekte olan Nobel Ödüllerinin değişen yapısından hareketle bilimsel araştırmaların son yıllardaki evrimine ışık tutuyor. Funk’a göre ticarileştirilmiş araştırmaların ağırlığının azalmasıyla üniversiteler devrim yaratacak, ekonomiyi kalkındıracak araştırmalardan uzaklaşıyor.
Prof. Dr. Jeffery Funk’un kaleme aldığı bu makale, önde gelen fizikçilerin anketine atıfta bulunarak 1990 yılından bu yana bilimsel araştırmalara verilen Nobel ödüllerinin azaldığını ve son 100 yılda Nobel kazanan fizik araştırmalarına görece olarak daha az önem verildiğini işaret ediyor. Funk’ın görüşleri şöyle:
Nobel ile ödüllendirilen araştırmalar sorulduğunda, fizikçiler en önemli araştırmanın 1920’lerde yapıldığını, bunu 1910 ve 1930’larda yapılan araştırmaların izlediğini söylüyor. 1980’lerde yapılan araştırmalar, 1920’lerdekilerin öneminin üçte biri olarak değerlendiriliyor.
Kimya ve tıp ödülleri
Kimya ve tıp ödülleri söz konusu olduğunda üniversite fonlarında, doktora öğrencilerinin sayısında ve yayınlarda artış olmasına karşın son 100 yılda bu ödüllerin önemi azalmadı ama, kimya ve tıbbın öneminde artış olmasını beklerdik.
Belki de en önemlisi 1990’dan sonra bilim insanlarına yaptıkları işler için az sayıda ödül verildi. Böylece makaledeki rakamlar yalnızca fizik için değil, kimya ve tıp için de veri göstermiyor. Son istisnalar Katalin Kariko’nın RNA tabanlı aşılarını ve Jennifer Doudna ve Emmanuel Charpentier’in gen düzenlemesini içeriyor.
Ödüller kimlere veriliyor?
Nobel Ödülleri çoğunlukla akademisyenlere veriliyor; fakat bir zamanlar kurumsal araştırmacılar da ödüllendiriliyordu. Nobel Ödülü kazanan araştırmalar Bell Laboratuvarları’nda (11 kazanan), IBM’de (5), DuPont’ta (3) ve GE’de (2) yapılıyordu.
21. yüzyılda Nobel ile ödüllendirilen çalışmaların arasında bazı başarılı ticarileştirilmiş araştırmalar bulunuyor olsa da, kurumsal araştırmacılar çok önemli bir rol oynadı: Katalina Kariko (2023); lityum-iyon piller için ödüllendirilen 3 kişiden ikisi (2019) Exxon ve Sony’de; yarıiletken lazerler için ödüllendirilen üç kişiden biri (2014) Bell Laboratuvarları’nda; cam elyaf ve şarjlı birleştirilmiş cihazlar için ödül alanların ikisi de (2009) Standart Telecom Laboratuvarları ve Bell Laboratuvarlı’nda; entegre devreler için ödül alan üç kişiden ikisi (2000) Texas Instruments ve RCA’da çalışıyordu.
Temel ve uygulamalı araştırmalar
Bununla birlikte son 70 yılda üniversitelerin yaptığı temel ve uygulamalı araştırmalarda artış var. Ve son günlerde Economist’te benim yazdığım bir makale, başarılı bir şekilde ticarileştirilmiş bilim temelli teknolojilerin azalmasından üniversitelerin sorumlu olduğuna işaret ediyor.
“Şirketler, üniversitelerin ürettiği fikirleri kullanmakta niçin sıkıntı yaşıyor? Kurumsal laboratuvarların kaybı yanıtın bir kısmını oluşturuyor.” Bir diğer neden de “üniversiteleri ilgilendiriyor. Kurumsal patronların talepleri olmayınca, araştırmalar yalnızca meraklarını tatmin etme veya atıf sayısını artırmak amacıyla yapılmaya başladı. Bilimde çağ atlamak, dünyayı değiştirmek veya para kazanmak hedefleri geri plana atıldı. Normal sınırlar içinde kaldıkça, araştırmaların araştırma amacıyla yapılmasında bir sakınca yok; bazı devrim yaratan teknolojiler, pensilin gibi, rastlantı sonucu ortaya çıkmıştır. Ama herkes bir toplu iğnenin topunda kaç meleğin dans edebileceğini tartışırsa ekonomi kaybeder.”
Reyhan Oksay
