Multipl skleroz tedavisinde yeni bir molekül

2 Nisan 2024

İlk kez 1866’da ünlü nörolog Charcot tarafından sclérose en plaques disséminées adıyla tanımlanan multipl skleroz, merkezi sinir sisteminde (beyin ve omurilik) nöronların yani sinir hücrelerinin uzantılarının etrafındaki yağdan zengin miyelin kılıfının hasarlanması ile karakterize bir nörolojik bozukluktur.

Miyelin, nöron uzantılarının etrafında elektriksel yalıtım sağlar ve elektriksel sinyallerin iletimini artırır. Merkezi sinir sisteminde tüm nöron uzantılarının miyelin kılıfına sahip olması nedeniyle miyelin hasarı ile giden bozukluklarda sinirsel sinyallerin iletiminde aksama sonucu değişken nörolojik belirtiler ortaya çıkar. Bunlar arasında görme bozuklukları, kas gücü kayıpları, uyuşukluklar, denge bozuklukları yer alır.

Multipl sklerozun, belirtilerin zaman içerisindeki seyrine göre belirlenmiş alt tipleri mevcuttur. Bazı alt tiplerde ataklar halinde ortaya çıkan belirtiler varken bazılarında ani kötüleşmeler olmaz.

Multipl skleroz için genetik bir yatkınlık söz konusudur. Bunun yanı sıra, hastalık soğuk iklimlerde ve kuzey enlemlerde daha sık görülür. Bu nedenle hastalığın oluşumunda çevresel birtakım faktörlerin rol oynayabileceği düşünülmektedir. Epstein Barr virüsüyle epidemiyolojik ilişkiyi daha önce yazmıştım. Tetikleyici faktör her ne olursa olsun otoimmün bir süreç başlar, yani bireyin bağışıklık sistemi miyelin kılıfına yönelen uygunsuz bir tepki meydana getirir.

Hastalığın otoimmün mekanizmalar ile ortaya çıkması nedeniyle bugüne dek multipl skleroz tedavisi esas olarak bağışıklık yanıtının düzenlenmesi yoluyla olmuştur. Nöron koruyucu (nöroprotektif) tedavilerin de yararlı olabileceği öne sürülmektedir. Bunun için beyinde eksitasyon yani uyarmayı sağlayan esas nörotransmitter olan glutamatı hedefleyen tedavile- rin işe yarayabileceği görüşü doğmuştur, çünkü glutamat aşırı nöron uyarımı ile bir çeşit toksik duruma yol açabilmektedir.

Science Advances dergisinde yayınlanan makaleye göre, araştırmacılar yapay zekâ kullanarak glutamat reseptörüne bağlanarak toksik uyarım oluşmasını engelleyebilecek küçük bir molekül belirlediler. Bu molekülün multipl skleroz fare modeline uygulandığında iyileştirici etkiye sahip olduğunu gösterdiler. Molekül hem hastalık belirtilerini azalttı hem de hasarlı miyelini iyileştirici birtakım etkiler gösterdi (https:// doi.org/10.1126/sciadv.adj6187).

Deney hayvanlarında saptanan bu umut verici bulguların diğer araştırma basamaklarında da değerlendirilmesi ve insana uyarlanabilir olup olmamasının saptanması gerekiyor. Molekülün gelecekte insanlarda da etkili ve güvenli olduğu gösterilirse multipl skleroz tedavisinde uygun olmayan bağışıklık yanıtını düzenleyen tedavilere ek olarak, nöron koruyucu ve hasarlanmış miyelin kılıfını onarıcı tedavi seçeneklerinin de kullanımı gündeme gelebilir.

Özlem Kayım Yıldız

*Bu yazı, HBT Dergi 403. sayıda yayınlanmıştır.