Rönesans döneminin sanat ve kültür dünyası insanları çok bilinen isimlerdir. Bilim dünyasında ise Galileo’dan başka mühendis, fizikçi, matematikçi olarak tarihe iz bırakmış isime pek rastlanmamıştır.
Sonrasında Descartes, matematikle beslenmiş fiziksel oluşumların incelenmesi olayının derin bir felsefe kültürü içinde ele alınması yolunun kapısını açmıştır. Eski dönemlerde Aristo’ya yöneltilmiş olan aşırı mantık dengelenmesi eleştirileri hayatı boyunca Descartes için de dile getirilmişti. Matematikçi, filozof, yazar Pascal ile çağdaşı Fermat’nın arkasından Lagrange, Laplace, d’Alembert, Euler ve Bernoulli ailesi fertleri çizgisinde bir mühendislik matematiği coşkunluğu yaşandığı bilinmektedir. Bu dönemlerde önemli bilim kadını olarak varlığını duyuran Sophie Germain’in adından da söz edilegelirdi. Diferansiyel denklem çözümü ve matematiksel seri açılımlarının çok revaçta olduğu bir 19. yüzyılın ilk yarısı döneminde Fourier ile matematik dünyasının büyük adamı Gauss, daha sonraki dönemlere damgasını vurmuş isimlerdir. Sonraları matematiksel yapı mekaniğine İtalyan bilim dünyasından Betti ve Castigliano ile Ukranya kökenli Rus matematiksel mühendislik çevrelerinin büyük adamı Timoshenko’nun yaptığı katkılara hep saygı duyulagelmiştir.
Bizdeki gelişmeler
Osmanlı’nın gemi imalatı ve savunma sanayisinde geliştirdiği kavramlar yıllarca değerini korumuş idi. Ancak, yapı sanatı ve mekaniği alanında ilk dönemdeki bir Sinan Mucizesi’nin dışında büyük gelişmelerden söz edilememiştir. 1773’te Mühendishane-i Berri Hümayun okulunun açılışına ve bunun 1883’te Hendese-i Mülkiye, 1909’da da Mühendis Mekteb-i Âlîsi alarak değişim geçirmesine tanıklık edilmişti. Sonrasında kurumsal olarak İstanbul Teknik Üniversitesi’nin açılmasına yol açacak olan bu düzenlemelerle ülkemizdeki mühendislik gelişmelerinin öncü eğitsel gayretleri gösterilmiş olmaktaydı. Günün koşullarına göre bu yenilikçi dönüşümler çerçevesinde, tatbiki mekanik bilimi ile onunla kol kola girmiş matematik bilimi arasında ülkemizde de bir yakınlaşma başlangıcına yol açılıyordu.
Bu alanda, ülkemizdeki çağdaş temsilciler olarak Mustafa İnan ile yurtdışında da başarıyla çalışmış olan Ratip Berker’in isimleri akla gelir. Sonralarda, deprem mühendisliği incelemeleri ve araştırmaları olarak gelişecek olan alandaki öncü gayretleri dolayısıyla Rıfat Yarar da saygıyla hatırlanmaktadır. Onların izleyicisi kuşaktan, uluslararası önemli çalışmalarda görev almış mühendislik çıkışlı Turan Onat ve Fazıl Erdoğan da sıkça hatırlanmaktadır. Hemen ardından, İTÜ bağlantılı büyük matematikçi-tatbiki mekanikçi mühendis Erdoğan Şuhubi ile Vural Cinemre’nin bu alandaki katkıları da dikkatle ve saygıyla anımsanmalıdır.
Yarım kuşak sonra gözüyle bakılabilecek uzmanlar arasında ise matematiksel tatbiki mekanik bakış açısından Cengiz Dökmeci, Uluğ Çapar ve Yalçın Mengi katkılarıyla bu alanda hatırlanan önemli uzman bilim insanları arasındadır. Burada verilmiş ve metnin ilerleyişinde verilecek isimler bu tarihsel gelişmenin bazı örnekleri olarak algılanmalıdır. Metin yazarı, isimleri burada geçen ve geçecek değerli bilim dünyası insanlarının bir bölümünden ders almış olmak, bir bölümüne hocalık yapmış olmak, bir diğer kısmıyla da yakın dostluk ilişkisi sürdürmüş olmak gibi bir utkuya sahiptir.
Ancak, buradakilerden başka değerli insanların da bilimsel gelişmeye katkı vermiş oldukları da kesindir. Bu anlayış çerçevesinde 1960-70’lerde İTÜ çevrelerinden Esin İnan, Hilmi Demiray ve Atilla Aşkar ile ODTÜ çıkışlı Erman Tekkaya gibi matematikçi tatbiki bilimcilerin bir çizgi oluşturduğu hatırlanmalıdır. İnsan vücudu davranışı fizyoloji mekaniğinde ve “Sonlu Elemanlar” kavramının bilgisayara dayalı hesap metotlarıyla genişletilerek uygulanmasına dayalı işlemlerde de son kuşağın çok değerli bilim insanları etkinlik göstermektedir. Orta Doğu Teknik Üniversitesi son kuşaktan, Serdar Göktepe, Ercan Gürses gibi isimlerle birlikte Boğaziçi Üniversitesi’nin de matematiksel tatbiki bilime katkı verecek elemanlar yetiştirmiş olduğu bilinmektedir. Tatbiki matematiğe dönük tamamlayıcı bilgiler bir başka yazının konusunu oluşturacaktır.
Erhan Karaesmen / [email protected]
Bu yazı HBT'nin 155. sayısında yayınlanmıştır.