Anımsarsanız geçtiğimiz hafta yazımda ilaç firmaları “bir başka alem” demiştim. Bu konu aslında oldukça bilinen ama pek tartışılmayan konu. Ama artık kanımca bu konuyu tartışmanın vakti çoktan geldi.
Mesela bir ilk soru ile başlayalım.
Türk Hematolojisi gibi – bana göre ülkemizin en seçkin camialarından biridir – küçük bir camiada nasıl oluyor da 18 farklı dernek olabiliyor.
Hematologların sayısı belli, etki alanları belli, ürettikleri bilgi belli. Nasıl oluyor da bu ülkede her iki haftada bir Hematoloji kongresi yapılabiliyor, bu iki haftalık sürelerde bilimsel olarak değişen ne oluyor da hematologlar bir araya gelme gereksinimi duyuyorlar? Bunun camia içi nedenleri var, tartışmanın yeri burası değil –gün gelir onu da tartışırız – ama bu 18 dernek, hangi mali kaynaklara dayanarak ayakta kalıyor?
Bu kaynağı bu derneklere sağlayan kimler?
Yanıtı ben söyleyeyim, kesin olarak ilaç firmaları. Öyleyse bu ilaç firmaları kime, nasıl ve hangi kriterlere dayanarak kaynak aktarıyor.
Büyük bir ekonomik zorluk içinde kıvranan ülkemizde, bir kongreye iki ilaç firmasının toplam olarak 2.5 milyon lirayı aşan bir parayı tek başlarına verebilmeleri nasıl mümkün oluyor?
Ülkemizde kullanım izni olmayan ilaçların uluslararası satıcıları, ülkemizin müstesna köşelerinde nasıl oluyor da bu ilaçlarını hekimlere tartıştıracak toplantılar düzenleyebiliyor?
Bütün bu sorularım asla yönlendirici ve suçlayıcı sorular değil.
İlaç sektörünün itici gücünü ve olumlu etkilerini görmezden gelmiyorum, sektörün elbette Türk tıbbına bir destek borcu vardır ve bu görevini yerine getirecektir.
Sorum bu destek sağlanırken kırmızı çizgilerimiz nedir, onları tartışabilmek ve kuralların şeffaf bir biçimde oluşmasını sağlamak için ne yapmalıyız?
Bu desteğin etik, iyi ve güzel örneklerinden biri, geçtiğimiz günlerde Ankara’da yapılan Ulusal Geriatri Derneğinin kongresiydi.
Kongreyi düzenleyen Osman İlhan ve Zafer Gülbaş öğretmenlerime içtenlikle teşekkür etmek isterim. Toplantı Türk tıp tarihinin tanığı Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesinin Morfoloji Binasındaki Senato toplantı odasında yapıldı. İkramlar toplantı sırasında önünüze konulan küçük atıştırmalıklardı. Ne gala gecesi, ne gürültülü konserler, ne otellerin hareketli lobileri, ne dışarda sizi bekleyen güneşli bir hava ve deniz, ne insanı kışkırtan gezme isteği, hiç biri yoktu. Salonun hep dolu olduğu çok verimli bir toplantıydı. Yukarıda da belirttiğim gibi, amacım asla sevimsiz tartışmalar yaratmak değil, ama bu kaynak aktarımında ölçütleri ve miktarları kamuoyunun bilmesi şarttır.
Sağlık Bakanlığının konu hakkındaki hassasiyeti malumdur ama yetmez, meslek örgüt ve derneklerimiz, Araştırmacı İlaç Firmaları Derneği (AIFD), İlaç Endüstrisi İşverenler Sendikası (İEİS) ve bu kuruluşlara üye olan ilaç firmaları, dahası hasta dernekleri ve sivil toplum örgütleri de süreçleri denetlemelidir.
Yukarıda sorduğum soruların yanıtlarını tartışmak gerek. Farklı görüş ve düşüncelere köşemin açık olduğunu da belirtmeliyim. Bu düşünceleri bekliyorum ve onları da dikkate alarak bu konuya geri döneceğim.
***
ABD’de “ProPublica” isimli çıkar amacı gütmeyen, sivil bir hareket var. Bu tür hekim, dernek, hasta ilişkilerini son derece şeffaf biçimde izliyor ve kamuoyunu bilgilendiriyor. Daha detay öğrenmek isteyenler www.propublica.org adresini ziyarete edebilir. Sözünü ettiğim bu kuruluş (ProPublica), geçtiğimiz günlerde, ilaç firmalarının konuşma ve danışmanlık bedelleri ismi altında sayıları 700’ü bulan hekime 4 yılda birer milyon dolardan fazla para ödediğini açıkladı. Daha bitmedi, yine aynı ülkede sayıları 2,500’ü bulan hekim, son beş yılda ilaç firma ve tıbbi malzeme satan firmalardan aynı isimler altında beş yüzer bin dolar para kazandılar. ProPublica, 2014-2018 yılları arasında ABD’de benzer amaçlarla harcanan milyonlarca dolarlık ödemelerin nerelere gittiğinin peşinde şimdi.
Bu konular önemli, bu konuda yazmaya devam edeceğim...
Mustafa Çetiner / [email protected]
Bu yazı HBT'nin 187. sayısında yayınlanmıştır.