Samsun’dan önce İstanbul’da 6 ay...
Son yazıda, M. Kemal’in sevk ve idare ettiği Suriye’den çekilme harekâtını ve Adana’daki faaliyetlerini özetlemiştik. Bu yazıda İstanbul’da geçirdiği altı ayı özetlemeye çalışacağız.
Aslında bu süreci iyi öğrenebilmek için Alev Coşkun’un 6 Ay (1) adlı eserini okumak lazım. Çünkü eser, M. Kemal’in hem bütün faaliyetlerine yer veriyor hem kurtuluş çareleri arayan bir vatanseverin bu arayışlarının çerçevesini çiziyor hem de Anadolu’ya neden gönderildiğini anlamamızı sağlıyor.
Günümüzde siyasi iktidar Osmanlı üzerinden yeni bir kimlik inşa etmeye çalışıyor. Bunun için Vahdettin’i aklaması ve ona yeni bir rol yaratması gerekiyor. Ancak 15 Temmuz dinci darbe girişiminden sonra ortaya çıkan koşullar nedeniyle de Atatürk’ü karşısına almaktan çekiniyor. Çeşitli tarihçiler üzerinden bir uzlaşı çizgisi inşa etmeye çalışarak, “Vahdettin, M. Kemal Paşa’yı vatanı kurtarsın diye Anadolu’ya gönderdi” yalanına alan açmaya çalışıyor! Tabii, mızrak çuvala sığmıyor…
Geldikleri gibi giderler
M. Kemal henüz İstanbul için yola çıkmadan bir telgraf çekmiş ve yeni kurulacak kabinede Savunma Bakanı olmayı talep etmişti. (2) Böyle bir talepte bulunmasının nedeni de uygun koşullarda barış yapmak ve müteakip gelişmeleri olumlu etkilemek arzusuydu. (3) Aynı hususa İsmet İnönü de değinmektedir. (4)
Bilindiği gibi, M. Kemal 13 Kasım 1918’de Haydarpaşa Garı’nda trenden inmiş ve Avrupa yakasına geçerken
“Geldikleri gibi giderler” demişti. (5) Ancak hükumette kendisine görev veren olmadı. Ama arayışını da hiç eksik etmedi. En büyük isteği, kendi görüşüne uygun bir hükumet kurulması olmuşu. Bunun için çırpınmıştır. (6) İstediği gibi bir hükümet kurulamayınca kurulan Tevfik Paşa kabinesinin güvenoyu almasını engellemeye çalışmıştır. Vekilleri ikna ettiğini sanır. Başarısız olur.
Herkesle görüşüyor
Birçok yabancıyla görüşür. Zihinsel arka planında ise kurtuluşun Anadolu’ya gitmek ve mücadeleye girişmek olduğu vardır. Başlangıçta en çok temas halinde bulunduğu kişiler Rauf Orbay, Ali Fethi Okyar, İsmet İnönü ve İsmail Canbulat beylerdir. Altı aylık süre zarfında Padişah ile de altı kez görüşmüştür. Özetle herkesle görüşmektedir…
Bu arada Ali Fethi ve Rasim Ferit beylerle Minber adlı bir gazete de çıkarırlar. Bir kısım sermayeyi de kendisi vermiştir. Ancak gazete çok geçmeden kapanır.(7)
İstanbul’da yaşadığı altı ay içinde her kesimi etkilemeye çalışan bir şahsiyetle karşı karşıyayız. Esas güç kaynağı ise İttihatçı olarak bilinmemesi ve hiçbir cephede yenilmeyen bir asker olmasıdır. Adeta bir diplomat gibi ve hayli tedbirli davrandığını ileri sürmek yanlış olmaz. Ermeni tehcirinde sorumluluğunun bulunmaması da İtilaf Devletlerince hedef olmasını engelleyen bir başka durumdur.
Dönem içinde egemen olan Wilson Prensiplerinin tartışılması ve görüş olarak manda ve himayenin benimsenmesidir. Bu nedenle İngilizlerle iyi geçinme Saray’ın en önemli politikasıdır.
Anadolu’daki bazı komutanlıklara Osmanlı Savunma Bakanlığınca tayinler yapılmaktadır. Kazım Karabekir ve Ali Fuat Cebesoy paşalar kolordu komutanlığına atanırlar ve görev yerlerine gitmeden önce M. Kemal ile görüşürler.
M. Kemal, en doğru hareket tarzının bir görev alarak Anadolu’ya gitmek olduğu kararını verir. Hatta İsmet İnönü’ye Anadolu’ya görev almadan gitmenin yolunu bile sorar. (8)
Ordu Müfettişliği
Karadeniz bölgesinde Rum ahaliyle Türkler arasında yer yer çatışmalar olmaktadır. Asayişin sağlanması maksadıyla Ordu Müfettişi olarak birinin görevlendirilmesi gerektiğinde akla gelen M. Kemal Paşa olur.
Görev emrinin içeriğinde askeri yetkilerin yanı sıra mülki yetkilerin de olması sağlanır. Kendisine yardım eden de dönemin genelkurmay başkanlığına vekâlet eden Cevat Çobanlı Paşa’dır. Samsun’a yola çıkmaya hazırdır.
Serinin son yazısında Atatürk’ün önerileri dikkate alınsaydı ve Suriye kaybedilmeseydi neler olurdu? Bu konuya değineceğiz.
Ahmet Yavuz
Kaynaklar
Alev Coşkun, Samsun’dan Önce Bilinmeyen 6 AY İşgal, Hüzün, Hazırlık, Cumhuriyet Kitapları, 17. Baskı, 2009
Age, s. 34
Asaf İlbay, Çocukluk Arkadaşım Atatürk, Mustafa Kemal’le 45 Yıl, Kaynak Yayınları, 2014, s. 62
İsmet İnönü, Hatıralar, Yayıma Hazırlayan: Sabahattin Selek, Bilgi, 2006,2. Baskı, s. 161
Turgut Gürer, Atatürk’ün Yaveri Cevat Abbas Gürer, Cepheden Meclise Büyük Önder ile 24 Yıl, Cumhuriyet Yayınları, 2. Baskı, 2006, s. 97
İnönü, age., s. 162, 175
Alev Coşkun, age., s. 85.
İnönü, age., s. 167, 168
*Bu yazı HBT'nin 194. sayısında yayınlanmıştır.