Amazon, dünyanın en fazla su hacmine sahip nehridir ve okyanuslara dökülen tatlı suyun beşte birini sağlar. Bu muazzam akıntının başlangıcıyla, Güney Amerika’nın doğası için yepyeni bir devir başlamıştı. Çünkü Amazon nehri o zamandan bu yana kıta içinde bir bağlantı olduğu kadar bir bariyer de meydana getirir.
Bununla birlikte Amazon akarsu sisteminin tam olarak ne zaman oluştuğu pek bilinmiyordu. Nitekim Amazon bölgesinde eski geçmişe ait izleri bulmak çok zor, yağmur ormanları her şeyi örtüyor. En önemli kalıtlar nehir ağzındaki on kilometre kalınlığındaki tortullardır.
Brezilya’daki petrol firması Petrobas’ın birkaç yıl önceki deneme sondajları, araştırmacılara tortulu 4,5 kilometre derinliğe kadar inceleme fırsatı sunmuştu. Ve araştırmacılar Amazon nehrinin yaklaşık olarak 11 milyon yıl önce oluşmuş olabileceği sonucuna varmıştı.
Amsterdam Üniversitesi’nden Carina Hoorn şimdi tortul karotlarını daha ayrıntılı bir şekilde incelerken, fosil polen taneciklerini ayırarak kimyasal analizlerini yapmış. Bu şekilde Amazon nehrinin oluşum tarihini daha kesin bir şekilde belirleyebildik diyor Brezilya Üniversitesi’nden Farid Chemale.
Yeni sonuca göre 9 ila 9,4 milyon yıl önceki tortulların bileşiminde önemli bir değişim söz konusu. Bundan önceki tarihlere ait tortullarda Atlantik’in derinliklerine ait birikimler vardı, söz konusu tarihten itibaren ise haliç kısmında Andlar bölgesine ait tortullarda ortaya çıkmaya başlıyor diyor araştırmacılar. Tortuldaki jeokimyasal değişim polenlere de yansımış. Kıyı bitkilerinden, tropikal ova bitkilerine ve ova ve dağ bitkisi türlerine kadar zengin bir karışımı barındırıyorlar. Buna göre Amazon’un kaynakları dokuz milyon yıl önce batıya doğru “taşınarak” bölgesel akarsuları ilk kez kıtalararası büyük bir nehre dönüştürmüş.
Bilim insanlarına göre Amazon nehir sisteminin oluşumu, Andlar bölgesinin tektoniğiyle sıkı sıkıya ilişkili. Jeolojik incelemeler, Orta And dağlarında yaklaşık olarak 10 ila 6 milyon yıl önce bir büyüme yaşanmıştı, bu değişme bağlı olarak da Amazon, günümüzdeki şekline kavuşmuş olabilir. Tortul karotları Amazon bölgesindeki bitki örtüsü hakkında da bilgi vermiş. Nehir sisteminin oluşmasından sonra bile bölge yağmur ormanlarıyla kaplı değilmiş. Bunun yerine And dağlarının yamaçlarında ve eteklerinde iki milyon yıl önce daha çok çayırlıklar varmış diyor araştırmacılar.
Hatta günümüzdeki yağmur ormanlarının bazı kısımları 800.000 yıl önce bile hala ormansız olabilir, çünkü bilim insanlarının verileri daha önce bilinmeyen çayırlıkları ortaya çıkarmış. Bitki örtüsündeki bu değişim ise büyük bir olasılıkla Pleistosen sırasındaki iklimsel oynamalara uzanmakta.
*Bu yazı HBT'nin 54. sayısında yayınlanmıştır.
