Mühendis sorunu ve bir sivil bilim önerisi

Makaleler
Mühendis sorunu ve bir sivil bilim önerisi

Cem ÖZKAN, Bilim Eğitimi Uzmanı-Mühendis / (nakzomec@gmail.com)

Refahın Kaynağı: Mühendislik

Bilindiği gibi bir ülkenin refahı, güvenliği büyük ölçüde teknoloji geliştirebilme kapasitesine bağlıdır. Bunun için bir çok ulus bilim kültürü temelinde mühendislik okuryazarlığı kazandırmayı amaçlayan STEM eğitim yaklaşımına ağırlık veriyor. Bir ülkenin fen (bilim) eğitim düzeyi ile o ülke endüstrisinin  teknoloji geliştirebilmesi arasında pozitif bir korelasyon olduğu da açıktır 1. Bu bağlamda ülkemizin kalkınması mühendislik becerileri bağlamda değerlendirilmeli  ve bu çerçevede araştırılmalıdır: Ekonomik hacmi büyüyen bir endüstrimiz olmasına rağmen bu büyümenin teknoloji geliştirmekten ziyade teknoloji transferi temelinde ucuz işgücü ve ucuz çevre etki maliyetlerine dayandığını söylemek ve dolayısı ile ülkemizin nispi gerilemesinin nedenlerini  bir yönü ile mühendislik kültürümüzde aramak çok anlamlı görünüyor. Türk mühendislerinin üretimdeki rolü nedir? Problemleri nelerdir? İşveren mühendisten ne bekler?... Bu makalede mühendis sorunu analiz edilmiş ve bu çerçevede özgün bir çözüm önerilmiştir.


Mesleğin Uygulanma Bilgisi MUBi

Mühendislere iş hayatlarında yaptıklarının ne olduğu sorulsa acaba mühendislik yaptıklarını iddia edenlerin oranı ne olurdu? Çalışmakta olan mühendislerin durumu, mesleklerini nasıl icra ettikleri ve bu unvan adı altında ne yaptıkları hakkında literatürde herhangi bir ciddi araştırma, somut bir bilgi bulmak çok güçtür. Öyleki literatür dışı da dahil, doğru bir değerlendirme yapmaya  yarayacak, ideolojik yargıların dışında, referans alınabilecek bir bilgi kaynağı yoktur denilebilir.

Her mühendis yıllar içinde deneyim kazandıkça kendi kendine mühendislik hakkında bir anlayış, bir yargı oluşturur. Bu yargı günümüzün ideal mühendis kavramı ile ne derece örtüşüyor? Ülkemizde yapılan bir araştırmada 2 mühendislerin çoğunun mühendislik tanımını bilmedikleri ortaya konulmuştur. Öyleyse iş yaşamları içinde hangi tür çalışmalar mühendisliktir, bu yönden mühendislerin kafaları karışık olmalıdır.

Meslek hayatlarına başladıklarından itibaren her mühendis zahmetli tecrübe yolunu tek başına yaşar. Deneyim kazanabilmek için maddi ve manevi ciddi bedeller ödenir. Bu deneyimlerin çoğu, mühendislik becerileri bağlamında bir anlam ifade etmeyen kayıp mesleki ömürler de olabilir. Her mühendisin bireysel olarak yaşadığı meslek deneyimleri, bilgi birikimleri kişisel ömürlerin tamamlanması ile de yok olup gitmektedir. Diğer bir bakışla mühendisler benzer zorluklarla mesleki ömürlerini tamamlarken ulus olarak bu kıymetli insan kaynağımız ziyan olmaktadır. Oysa bu deneyimlerdeki bilgiler bilimsel yollarla toplanıp paylaşılsa, değerlendirilse, bilimsel araştırmalara konu edilmiş olsa, mesleki gelişim açısından paha biçilmez kıymette bir bilgi kaynağı yaratılmış olur.

Özetlemek gerekirse; mühendislik mesleğinin  ülkemizdeki temel problemi, mühendislik adı altında neler yaşandığının bilmemesidir. Mühendislerin mesleklerini nasıl yapmakta olduklarına dair bilginin ortaya çıkarılmasının birçok yöntemi olabilir; meslek örgütleri öncülüğünde, bilimsel yöntemlerle, sistematik şekilde anketler, gözlemler, röportajlar, anılar gibi yollarla kapsamlı ve sürekli bir bilgi üretimi sağlanabilir. Bu bilgi alanı, mesleki tecrübe bilgisi, mesleğin durumu, mühendisliğin problemleri, mesleğin uygulanma bilgisi, mühendis sorunu, mühendisin iş yaşamı, meslek antropolojisi (kültürü)  gibi birçok kavramı kuşatabilir. Burada hepsini kapsadığını düşünerek  mesleğin uygulanma bilgisi (MUBi)  ifadesini kullanalım. MUBi kazanımı denildiğinde bunun sistemli ve sürekli olarak meslek alanından meslek odasına, akademi ve endüstriye akan bilimsel araştırmaya dayalı bilgi olduğu düşünülmelidir.

MUBi açığa çıkarılmadığı sürece mühendisliğin gelişimi sağlam bir dayanaktan yoksun kalacaktır. Mühendis de piyasa şartlarında sömürüye açık halde olmaya devam edecektir.  MUBi olmadan meslek problemlerine dair konuşulduğunda,  dile temelsiz iddialar, kişisel yorumlar, reklam, yönlendirme, ideolojik vb bilim dışı bir söylem hakim olacaktır.

Üniversiteler ve meslek odaları meslek icralarında mühendislere MUBi temelli bir kılavuzluk sağlayamazlarsa, şimdi olduğu gibi, toplumsal kültür ve reel sektörün güdümünde bir meslek hayatı hakim olacaktır. Kültürümüz bilimden uzak,  endüstrimiz de dışa bağımlı olduğu için kendiliğinden bir iyiye gidiş de beklemek gerek. Sonuçta mühendisler kendi haline piyasa koşullarına bırakıldığında, daha ziyade ya yöneticilik yapmakta veya mühendis unvanıyla teknikerlik düzeyinde meslek icra etmektedir demek hiç yanlış olmayacaktır 3.  Burada meslek odası yöneticilerine ve akademisyenlere MUBi kazanımına odaklı, doğurgan bir araştırma programı önerilmektedir.

Sanayide Yatay Araştırma Programı (SAYAR) 

Mesleğin uygulanma bilgisinin kazanılması için, sivil bilim temelinde bir kamu girişimciliği olan SAYAR Programı önerilmektedir.  Bu araştırma projesi,  mühendislerin ortak sorunlarını belirlemek, bilimsel metotlarla mesleğe, endüstriye ve iş hayatına dair gerçek ve sürekli bilgi elde etmek, araştırmacı tutumun mühendislere, kurumlara kazandırılmasına katkı sağlamak gibi hedeflere, bir araştırma organizasyonu kurarak erişmeyi amaçlamaktadır. Geçmişte EMO bünyesinde hayata geçirilen Mesleki Deneyimin Paylaşılması Programı bu girişimin temel referansıdır 4.

SAYAR projesi reel sektörde çalışan mühendislerin mesleklerinin sosyal boyutlarını ve mühendislik problemlerini araştıracak yani  MUBi’yi ortaya çıkaracak bir kamu (örneğin meslek örgütü) girişimi  bilimsel araştırma faaliyeti olarak düşünülmelidir. Araştırmacılar alanda çalışma yaparlarken anket, görüşme, gözlem, numune toplama, fotoğraf ve video gibi nicel ve nitel veri toplama araçları kullanacaklardır. Bu araştırma kapsamında mesleklerini icra ederken mühendislerin:

-Meslek alt alanlarında (MAA)5  da hangi pozisyonda çalıştığı, hangi teorik bilgileri kullandığı,

-Hangi cihazları kullandığı, ihtiyaç duydukları bilgi, belgeler,

-Karşılaşılan mesleki problemleri, çalışma şartları,ast ve üstlerle karşılaşılan sorunlar,

-Kişisel gelişim planları, gelecek beklentileri, sosyal ve ailevi sorunları,

-Mesleki çözümleri, ders içeren meslek anıları, nesneler (deneyim objeleri), vd.,

Kısaca bu programda mühendislerin meslek faaliyetleri sırasında oluşan durum, duygu, düşünce, tecrübe vd bilgileri açığa çıkaracak yönde bilimsel araştırmalar yapılması öngörülmektedir.

Araştırmanın temel dayanağı, kaynağı mühendislerin (özellikle deneyimsiz olanların) gönüllü araştırmacı olma arzularıdır.  Mühendis arzının talepten fazla olduğu, buna bağlı olarak her geçen gün işsiz mühendis sayısının artığı ve üniversitelerin eğitim düzeylerinin giderek düştüğü göz önüne alındığında SAYAR projesi yolu ile mezuniyet sonrası mühendislerin eğitim eksiklerinin tamamlamasına, bilim kültürü kazandırılmasına  köklü bir destek sağlanmış olacaktır. Araştırmacılar bu yolla hem meslek alanlarını tanıma olanağı bulacaklar hem de bir araştırmanın nasıl yapılacağını etkili bir şekilde tecrübe edeceklerdir. Bu Programla ülkemizin belki de en önemli eksikliği olan bilim kültürü yoksunluğuna karşı örnek, özgün bir  mücadele de ortaya konulmuş olacaktır. Programa kamu girişimciliği ve yeni bir kavram olan sivil bilim6 (citizen science) çerçevesinde bakıldığında yeni bir ulusal eğitim atılımı zemini yaratılmış olduğu dahi söylenebilir.

 

Referanslar:

[1] Özkan C., (2020), ‘PISA sınavı, Bilim Kültürü ve Covid-19 Salgını’, Herkese Bilim Teknoloji

Dergisi.

[2] Naymansoy G., (2011), ‘Meslek Kültürü ve Etiği’, Uluslararası Yükseköğretim Kongresi: Yeni

Yönelişler ve Sorunlar (UYK-2011) 27-29 Mayıs 2011, İstanbul; 1. Cilt / Bölüm VI / Sayfa 361-366

[3] Köse A.H. ve Öncü A., (2014), ‘Mühendis Yöneticiler ve İşçi Mühendisler: Türkiyede Mühendislerin Sınıfsal Katmanlaşmasında Üniversite Eğitiminin Rolü’, Mülkiye Dergisi, Cilt XXV, Sayı 230

[4] M.Cengiz Taplamacıoğlu M.C., Özkan C., Şeker R. ve Gökmenoğlu S., (2003), ‘Elektrik-Elektronik Mühendisliğinde Mesleki Deneyimlerin Eğitime Aktarılması’, 1. EEBM Eğitimi Sempozyumu

[5] EMO İş Alanları Komisyonu, (2012),’EEBB İŞ ALANLAR’, Elektrik-Elektronik-Bilgisayar-Biyomedikal, EMO

[6] Özkan C., (2021), ‘Sivil Bilim ve BIKA’, Sağlıklı Kentler Birliği, Kentli Dergisi sayı 41