M. Kemal’in Suriye tasavvuru üzerine (4)

11 Aralık 2019

Bir önceki yazımızda M. Kemal’in 7. Ordu Komutanlığından istifasını ve İstanbul’a dönüşünü ele almıştık. Ardından başlayan İngiliz taarruzlarının Kudüs’ü düşürdüğünü belirtmiştik. Bu yazıda kısaca müteakip gelişmelere değineceğiz.

M. Kemal, dönüş öncesinde, hem kendisine Yıldırım Ordular Grubu (YOG) Komutanı Falkenhayn tarafından teslim edilen altınları yeni komutana teslim etmiş ve senedini de geri aldırmış hem de İstanbul’a dönebilmek için değerli atlarını satmak üzere Cemal Paşa’ya emanet etmiş, karşılığında bir miktar para almıştır.

Mango’nun hatalı ifadeleri

Andrew Mango, bu iki durumu, M. Kemal’in ilk defa 1926’da açıklanması ve yaveri Salih Bozok’un ve Cemal Paşa’nın anılarında yer almadığını ileri sürerek, doğruluğu hakkında şüphe yaratmıştır. (1)

Falkenhayn ile kavga edip ayrılan ve bir anlamda istikbalini hiçe sayan bir ordu komutanı elbette aldığı altınları teslim etmiş olmalıdır. Daha kurmay yüzbaşı iken kendisine ve arkadaşı Müfit’e teklif edilen haraç paralarını reddetmesini söylerken “Bugünün adamı mı olmak istersin yoksa yarının adamı mı?” diye sormuştu. Herhalde yüzbaşıyken ne istiyorsa generalken de aynısını isteyecekti: Yarının adamı olmak. Altınları iade ederken şanlı bir paşa olarak tek ideali haline getirdiği vatanı kurtarmaya yani yarının adamı olmaya daha yakındı ve her adımını “yarının adamı olmak” üzere atıyor olmalıydı!

Nitekim diğer yaveri Cevat Abbas Gürer’in anlatımı meseleye açıklık kazandırmaktadır: “Yıldırım Orduları Kumandanı General Falkenhein ordu kumandanlığı kisvesi altında Osmanlı ordusunu israfa ve yaratmak istediği Arap-Türk davasıyla, Osmanlı İmparatorluğunu yok oluşa götüren sevk ve idaresini, bol bol harcadığı altınlarla gizlemek istemişti. Atatürk ne bu altınlara, ne de yüksek makam ve ‘şerefe’ boyun eğmedi.” (2)

Mango’nun kitabının İngilizcesi 1999’da basılmış, ilk baskısı Türkçeye 2000’de çevrilmiştir. Cevat Abbas’ın anıları ise 2006’da basılmıştır. Mango 2014’te ölmüştür. Öyle anlaşılıyor ki, kendi kitabını yazdıktan sonra basılan söz konusu eseri okumamış. Eğer okusaydı, teyit bulamadığı için doğruluğundan şüphe ettiği altınlar konusundaki Atatürk’ün anlatımına, hem gerekli hassasiyeti göstererek gerekli düzeltmeyi yapmış olur hem de özür dilerdi… Çünkü aynı çelişkili durumu kitabının 237. Sayfasında da mevcut. (3) Şevket Süreyya Aydemir’in yazdıklarını da -13 Kasım 1918’deki “Geldikleri gibi giderler” ifadesini- kaynaksız bulmuş olmalı ki, şüpheyle karşılamış. Ancak bu ifade de kendisiyle Adana’dan İstanbul’a trenle gelen Yaver Cevat Abbas’ın ifadeleri arasında yer almaktadır. (4)

Bu çelişkiye daha önce temas eden oldu mu, bilmiyorum. Belki de ilk defa bu sütunlarda yazılmıştır. Birkaç hata dışında Mango’nun kitabının değerli bir yapıt olduğunu belirtmeliyim. Detaylı bir çalışma. Yazar, M. Kemal’in hakkını teslim etmiş. Okunmasını öneririm.

Ordu Kurmay Başkanı İzzettin Çalışlar’ın 1 Ekim tarihli günlüğünde, M. Kemal Paşa ve Albay İsmet Bey’in terfi listesine alındığı ancak rapor ve istifa sonrası listeden çıkarıldıkları anlaşılmaktadır. Zira 20 Eylül raporuna İsmet Bey’in (İnönü) yardım ettiği bilinmektedir. (5)

M. Kemal yeniden 7. Ordu Komutanı

İstanbul’da çeşitli görüşmeler yapar. Veliaht Vahdettin’in Almanya seyahatine eşlik eder. Sonrasında Karlsbad’ta tedavi ve Vahdettin’in tahta çıkması üzerine tedavisini yarıda bırakarak İstanbul’a döner. Yeniden 7. Ordu komutanı olarak Şam’a hareket eder (22 Ağustos 1918). Bu arada YOG Komutanı Falkenhayn’ın yerini Liman von Sanders almıştır.

Görevini 1 Eylül’de Nablus’ta devralır. İngilizler de 19 Eylül’de taarruza başlarlar. Cephede üç ordu vardır. Sağ yanda Akdeniz kıyısında bulunan 8. Ordu, ortada M. Kemal’in komutanı olduğu 7. Ordu ve en solda 4. Ordu bulunmaktadır. İngiliz kuvvetleri 8. Ordu bölgesinden cepheyi yarar ve diğer iki ordunun gerisini kuşatmaya girişir. Üstün düşman kuvvetlerinin baskısı altında yapılan bu çekilme harekâtı büyük zorluklar içinde gerçekleştirilebilmiştir.

Müteakip yazıda bu tarihi geri çekilmeye, Adana’daki temaslarına ve İstanbul’a dönüşüne temas edeceğiz.

Ahmet Yavuz

Kaynaklar:

Andrew Mango, Atatürk, Modern Türkiye’nin Kurucusu, Türkçesi: Füsun Doruker, Remzi Kitabevi, 15. Basım, 2017, s. 208

Atatürk’ün Yaveri Cevat Abbas Gürer, Cepheden Meclis’e Büyük Önder ile 24 Yıl, Derleyen: Turgut Gürer, 2. Baskı, 2006

Mango, a.g.e., s.237

Gürer, a.g.e., s. 97

Hikmet Özdemir, Savaşta ve Barışta Mustafa Kemal Atatürk, Doğan Kitap, 2019, s. 141