Çok karmaşık beyin yapımız üzerine araştırmalar, bu konuda ilk kapıları aralamaya başladı.
Görünüşe bakılırsa, çeşitli ruhsal rahatsızlıkların beyinde yarattığı etkiler birbirleriyle örtüşüyor. Bunun ardındaki gen etkinliğinin incelenmesi şizofreni ve kimi başka ruhsal bozuklukların nedenlerini daha iyi kavramamıza yardımcı oluyor.
Biyolojik nedenleri bilinen kanser ya da kalp hastalığı gibi durumların tersine, ruhsal rahatsızlıklar ve kimi gelişimsel bozukluklar davranışsal belirtilerle tanımlanıyor.
Belli gen değişkeleriyle doğan insanların şizofreni, çift kutuplu (bipolar) rahatsızlık ve otizm gibi durumları sergilemeye daha yatkın olabilecekleri bilinmekle birlikte, bu genlerin ne türde işlevleri yerine getirdikleri ve insanlarda ne gibi çekinceler yarattıkları henüz bilinmiyor.
Beyin çok karmaşık
Kanada British Columbia Üniversitesi’nden Jehannine Austin, “Beyin inanılmaz derecede karmaşık bir organdır-bir şeyler yolunda gitmediğinde başka bir şey devreye girip bu açığı kapatmaya çalıştığından, temelde yatan sorunun anlaşılması son derece güçtür,” diyor.
Bu gibi durumlarda kimi beyin hücrelerinin işleme biçimlerinde meydana gelen değişikliklerin görünürde birtakım benzerlikler sergilediği artık biliniyor. Bir süredir şizofreni, çift kutuplu rahatsızlık, bunalım, alkolizm, ya da otizm gibi durumları olan kişiler tarafından bağışlanan ve öldükten sonra alınan dokulardaki beyin hücrelerinde farklı genlerin ne denli etkin olduklarını araştıran Kaliforniya Üniversitesi’nden Daniel Geschwind ve arkadaşları, gen etkinliklerinde azımsanmayacak ölçüde bir örtüşmeye tanık oldular.
En büyük örtüşmeye çift kutuplu rahatsızlık, şizofreni ve otizmi olan kişilerden alınan örneklerde tanık olundu. Bu rahatsızlıklarla bunalım arasında da daha düşük kertede bir örtüşme söz konusuydu. Bu durumun uzmanların ailelerde kuşaklar boyu saptamış oldukları örtüşmelerin bir yansıması olduğuna dikkat çeken Austin, “Bunalım, kaygı ve çift kutuplu rahatsızlık gibi durumlara genelde hep aynı aile bireylerinde tanık oluyoruz,” diyor.
Neden örtüşüyorlar
Yeni bir araştırma bu türde kimi rahatsızlıkların neden örtüştükleri konusuna açıklık getirdi. Beyindeki astrosit adı verilen yıldız biçimindeki hücreler sinir hücrelerinin büyümelerine yardımcı olurlar. Bu son çalışmada otizm, şizofreni ve çift kutuplu rahatsızlık gibi durumları olan kişilerde astrositlerin işlevini denetleyen genlerin çok daha etkin oldukları görüldü.
Araştırmada bu durumlardan her birinin kendilerine özgü birtakım unsurları da içerdikleri görüldü. Söz gelimi, bunalımlı kişilerden alınan örneklerde gerginlik ve yangı belirtilerine tanık olundu. Bu durum, beyindeki yangılanmanın duygudurumu bozukluklarında bir rol oynadığına ve yangıları önleyici ilaçların bunalımın sağaltımında etkili olabileceğine işaret eden ve sayıları giderek artan kanıtlarla da uyuşuyor.
Edinburgh Üniversitesi’nden Heather Whalley, bu tür çalışmaların bunalımın alt kategorilerinin tanımlanmasına da katkıda bulunacağına inanıyor ve, “Bunalım öylesine farklı unsurlardan oluşan bir durum ki, bunun farklı düzeneklerden oluşan çok farklı alttürleri olabilir. Bu alttürlerin tanımlanması sağaltımı büyük ölçüde kolaylaştırabilir,” diye ekliyor.
Geschwind ve arkadaşları alkolizm ile incelemeye aldıkları başka ruhsal durumlar arasında herhangi bir örtüşmeye tanık olmadılar. Austin bu durumun araştırma kapsamına alınan alkol bağımlılarının sayıca az olmalarından kaynaklanabileceğini belirtiyor. Ancak Bournemouth Üniversitesi’nden Kevin McGhee, bunun bağımlılıkların farklı biçimde işlediğinin bir göstergesi de olabileceğine dikkat çekiyor.
Rita Urgan
