İklim değişimi sadece küresel ortalama sıcaklığı yükseltip, uç hava koşullarını sıklaştırmakla kalmıyor, koskoca iklim bölgelerinin de genişlemesine yol açıyor. Ekvator’un etrafındaki tropikal kuşak daha şimdiden ölçülebilir şekilde genişledi. Örneğin Kuzey Amerika’daki Great Plains ekosistemleri 590 kilometre kadar kuzeye genişlerken, Orta Avrupa’da yazlar uzadı, kışlar ise kısaldı. İklim değişiminin kendini iyice hissettirdiği diğer bir bölge de Orta Asya.
Kafkaslar ve Batı Çin arasında bozkırlarla ve çöllerle biçimlenen bu bölge bir zamanlar, Avrupa’ya kadar giren ve Avrupa tarihini biçimlendiren göçebe bozkır halklarının vatanıydı. Bölgenin kurak iklimi günümüzde su kıtlığına neden olduğu gibi mahsulde de verim kaybına yol açıyor. Mahsulün büyüme mevsiminde beklenen yağışta meydana gelen küçük sapmalar bile bu bölgenin tarımsal ve sosyal istikrarı için önemli ölçüde kötü etki yapabiliyor. Daha önceki araştırmalar iklim değişiminin, Orta Asya’nın iklimini tamamen değiştirdiğini ve her şeyden önce sıcaklık ve kuraklık evrelerini sıklaştırdığını göstermişti. Son araştırma ise iklim değişiminin Orta Asya’nın iklim bölgelerini de önemli ölçüde değiştirdiğini ve genişlettiğini gösterdi.
Nebraska-Lincoln Üniversitesi’nden Qi Hu meslektaşı Zihang Han (Lanzhou Üniversitesi) çalışmaları için, 1960 yılından bu yana Orta Asya’da kaydedilen sıcaklık ve yağış verilerini değerlendirdi. Araştırmacılar ayrıca 1960-1980 yılları arasındaki iklim bölgelerinin genişlemesini 1990-2020 yılları arasındaki genişlemelerle karşılaştırdılar. Sonuçlara göre diğer yerlerde olduğu gibi Orta Asya’daki yıllık ortalama sıcaklıklar artmış. Şöyle 1990 yılından sonraki 30 yıl içinde 0,6 ile 17 derece artmış sıcaklıklar. Buna paralel olarak yağışlar da birçok bölgede önemli ölçüde azalmış.
Bilim insanlarının açıkladığı gibi sıcaklık artışı ve kuraklık kombinasyonunun iklim bölgeleri üzerinde büyük etkisi var. 1980’den bu yana yaşanan en önemli değişim, çöl ikliminin Kuzeye ve Doğuya kayması. Bu değişim, Kuzey Özbekistan ve Kırgızistan’ın ılıman enlemleri, Güney Kazakistan ve ayrıca Batı Çin’deki Junggar Havza’sının kuzey ve doğu kenarları boyunca belirgindir diyor araştırmacılar. Bu bölgelerde yazlar iyice kurak geçmeye başladı ve yağmur ise sadece soğuk kış aylarında yağıyor. Buna paralel olarak kuzeydeki bozkır iklimi de aynı oranda kuzeye doğru genişlemiş. Özellikle de Çin’deki Xinjiang bölgesinin kuzeyinde bozkırlar genişlemiş ya da çöle dönmüş. Fakat bilim insanlarının fark ettikleri gibi bazı bölgelerde yağışlar az da olsa artmış. Dağların yüksek kesimlerinde artan yağışlar kulağa olumla gelse de pek öyle değil. Çünkü bu şekilde daha dar alanda sıkışıp kalan yağışların ve sıcaklıkların gradyanları, kurak ve sıcak bozkır ikliminin, serin ve nemli iklime geçişi daha kısa bir mesafede gerçekleşmekte ki bu da hava basıncı dağılımını etkileyerek, bu geçiş bölgelerindeki batı rüzgarlarını güçlendiriyor. Bu da daha kuru havanın girmesine ve yağmur bulutlarının azalmasına yok açıyor.
Diğer bir sorun da şu: Dağların yüksek kesimlerinde kar yerine daha çok yağmur yağdığında, ilkbaharda eriyen buzullardan akan su miktarı da azalmaktadır. Bu durum 20 ila 30 yıl kadar devam ettiği taktirde dağdaki buzullar ve kar örtüsü tamamen kaybolabilir. Bu da bölgede yaşayanların, ciddi bir susuzlukla karşı karşıya kalacakları anlamına geliyor.
Nilgün Özbaşaran Dede
