Karmaşık matematik problemlerini çözebilme yeteneği, insanları hayvanlardan ayıran özelliklerden bir tanesi. Fakat bazı hayvanların da temel düzeyde de olsa matematik yapabildiği, bu bağlamda sayı sayabildiği, söylenebilir.
1900’lerin başında, Clever Hans isimli at dünyanın ilgisini çekmeyi başarmıştı. At, doğru sayıyı, toynağını o sayı kadar hafifçe vurarak belirtiyordu. Daha sonra araştırmacılar, Clever Hans’ın aslında herhangi bir matematik becerisi olmadığını, fakat bu atın çok iyi bir gözlemci olduğunu keşfetti. Hans, eğitimcisinin de yanıtını bilmediği sorulara yanıt veremiyordu, çünkü o aslında eğitimcisinin yüz ifadesini ve beden dilini okuyarak seçenekler arasından doğru yanıtı saptayabiliyordu.
“Sayı duyusu”
Clever Hans yüzyıl önce matematikten çakmışsa da, yakın zamanda yapılan çalışmalar, birçok türde “sayı duyusu” ya da nesneler arasındaki nicelik farkını ayırt edebilme yeteneği olduğunu gösterdi.
Şaşırtıcı olmamakla birlikte, insan olmayan primatların da çok gelişmiş sayısal becerilere sahip olduğu düşünülüyor. 1980’nin sonlarında, araştırmacılar şempanzelerin toplama işlemi yapabildiğini ortaya koydu. Şempanzeler, iki yemek kabının içindeki çikolataları toplayabiliyor (kaplara en fazla 5’er adet çikolata konuyor) ve bunu diğer kaplardaki adet ile kıyasladıktan sonra, sayıca en çok olanı %90’u bulan bir olasılıkla seçebiliyordu.
20 yıl sonra araştırmacılar, rhesus maymunlarının ekranda gösterilen nesneleri tıpkı bir üniversite öğrencisi gibi hızla sayabildiğini gösterdi. Sonraki deneylerde, maymunların duyduğu sesleri ekrandaki şekillerle eşleştirebildiği görüldü.
Aslanlarda da sesle ilişkili olduğu düşünülen bir sayı duyusu var. Önceki araştırmalar aslan sürülerinin hoparlörden verilen kükreme seslerine yaklaştıklarını veya uzaklaştıklarını ortaya koyuyordu. Burada belirleyici faktör yaklaşan sürüde kaç aslan olduğu veya kendi sürülerinin kaş aslandan oluştuğu idi.
Kurtlar ve ayıların da dâhil olduğu bazı memelilerin belirli bir ölçüye kadar sayı sayabildiği gözleniyor.
Böceklerin en fazla 4’e kadar sayabildiği uzun zamandır biliniyor. Arıların da, karar verme ve öğrenme kapasitelerinden ötürü, bilişsel yeteneklerinden övgüyle bahsedilir. 1990’larda yapılan bir araştırma, balarılarının, kovandan ne kadar uzağa gittiklerini bildiğini gösterdi. Arılar, uçarken en fazla 4 işaret belirliyor ve kovana dönerken de yolunu bulmak için bu işaretleri sayıyor. Araştırmacılar, bu işaretlerin sayısını değiştirdiğinde ise arıların kafası karışıyor. Daha yakın bir zamanda yapılan bir araştırma ise, bal arılarının yine en fazla 4’e kadar, farklı sayıda noktaları ayırt edebildiğini gösterdi.
Balıklar bile sayabiliyor!
Balıklar, arılar kadar zeki olmasa da, onların da bir “sayı duyusu” var. Lepistesler ile yapılan bir çalışma, balıkların - belki de güvenli olduğu için - daha çok balık olan yerlerde olmayı tercih ettiğini gösterdi.
Bazı araştırmalar, sayı duyusunun, hayvanlarda doğuştan gelen bir özellik olabileceğini düşündürüyor. 2015’te, en az 3 günlük olan yavru kuşların az ve çok miktar arasındaki farkı anlayabildiğini keşfetti.
Sayı duyusu, sadece insanlara ya da hayvanlara özgü bir özellik değil. Sinekkapanı bitkisi bile sayabiliyor!
Duke Üniversitesi’nden Elizabeth Brannon hayvanlarda gözlenen sayı duyusunun altında yatan biyolojik temelinden yola çıkarak, çocuklara dört veya beş yaşlarında öğretilmeye başlanan matematiğin daha erken yaşlara çekilebileceğini ileri sürüyor.
Mercan Bursalı
