Yaşamda sefaletten kaçmanın iki yolu vardır: Kediler ve Müzik
- Albert Schweitzer
Klasik müziğin yapısı gereği kullanılan enstrümanların çeşitliliği, sunulan eserlerin kendine özgü yapıları ve isimlendirilmeleri (senfoni, sonat, konçerto vb.) gibi faktörler göz önüne alındığında, bir müzik türü zekâ ve beyinle ilişkilendirilecek olsa bu da klasik müziktir sanırım.
Aslında bu etkiyi iki açıdan ele almak doğru olur. İlki müzisyenlerin yaşamı üzerinde olan etkisi, diğeri de burada konumuz olan dinleyici üzerindeki etkisidir. Ortalama dinleyici kulağının alışmasının kolay olmadığı bilinen bu müziğe, bir de günümüzün her otuz saniyede kendini tekrar eden birkaç dakikalık popüler şarkılar arasından sıyrılıp toplumsal bir beğeni odağı olmasını beklemek, teknik olarak kolay değil. Hele bizim toplumumuz gibi klasik, çoksesli müzik yapısına aşina olmayan coğrafyalarda bu daha da zor.
Çocukluğumu geçirdiğim İzmir’de ortaokul yıllarımda zeybek oynardım, bağlama çalardım ve halk müziğine adeta aşıktım. Bir taraftan İç Anadolu, diğer taraftan ise Balkan göçmeni olan iki ailenin İzmir’de buluşmasının bir ürünü olarak güzel bir kültür mozaiği içinde büyüdüm. Ne var ki bu mozaik içinde ortaokula kadar klasik müzik pek yoktu. Ortaokulda müzik öğretmenimizin bir klasik müzik sevdalısı olması ile çok şey değişti. Tüm müzik derslerimiz klasik müzik plakları dinleyerek geçer oldu. Sınavda da çaldığı plağın ne olduğunu bilmemizi isterdi. Bize her dinleyişte biraz daha fazla seveceğimizi söylemekle kalmadı, ayrıca klasik müziğin zekâyı açıcı etkisini de özellikle vurguladı.
O andan itibaren bulduğum kaynaktan klasik müzik dinlemeye gayret eder olmuştum. Evimizde pikap ya da o zamanlar yeni olan kaset-çalar yoktu. Dedemlerin evinde eski bir pikap ve nereden nasıl geldiğini bilmediğim yüzlerce plak vardı ki bunların büyük bir kısmı klasik müzik plaklarıydı. Oysaki ne dedem, ne de anneannem dinlemezlerdi bu tür müziği.
Okuldaki bu klasik müzik motivasyonunu takiben ilk dedemin evine gittiğimde tüm plakları çıkardım. Klasikleri ayırdım ve sırayla dinlemeye başladım. Öğretmenimiz birkaç dinlemeden sonra seversiniz dediği için her parçayı birkaç kez dinleyip sevme derecemin artıp artmadığını test ediyordum.
Bu sırada deniz kenarında kendi halinde sessiz sakin ev, senfonik melodilerle yıkılıyordu. Bu sırada anneannem hışımla odaya girdi ve tam bir Ege şivesiyle “çocum ne dinleyipdurun gıygıy” dedi. Anneanneme döndüm ve ergen bilmişliği ile “Schubert, Bitmemiş Senfoni” dedim. Cevap anında geldi. “Hadi gari aklın gaba yalım acık (hadi ordan biraz safsın herhalde), iyi ki bitmemiş biteymiş nolcemiş gari bu. Hadi çocum bırak bu gıygıyı da al sazını eline bana bi ördek suya dal da geli çalıver, hadi aslan oğlum.”Görüleceği üzere bizim gibi çoksesli müzik yapısına aşina olmayan toplumlarda klasik müziğin beğeni odağı olmasını beklemek zor.
Beceriyi artırıyor
Mozart dinlemenin düşünme yetisini artırdığı ve zekâyı kullanma becerisini yükselttiği pek çok bilimsel çalışmada gösteriliyor. 60 yaş üzeri bireyleri içine alan çok yönlü bir çalışmada bireylerin bir süreci tamamlama hızlarının, dinledikleri müzik ile ilişkisine bakıldığında, Mozart dinlemenin işin tamamlanma süresine anlamlı bir katkı sağladığı görülüyor. Bu çalışmada arka plan sesi olarak Mahler gibi başka bestecilerin yanında, ölçülebilir bir sokak gürültüsü ve “white noise” olarak tanımlanan diğer minör gürültüler de kullanılmış.
Mozart’ın burada diğer klasik müzik bestecilerinden ayrılması çok önemli bir ayrıntı. Ancak yine de bu “Mozart etkisi” üzerine biraz daha ayrıntılı durmak gerekli. Hafıza ve algı üzerinde arka plan sesin etkisine bakıldığında, klasik müzik diğer seslere göre üstün olmakla birlikte müziğin ritmi veya bestecinin farklı olması sonucu etkilememiş.(1) Müziğin limbik sistemi etkileyerek duygular üzerinden hafıza yolaklarını açıyor olması şeklinde açıklanan bu durum, Alzheimer hastalarının duygusal tepkilerinin müzik ile artırılarak belleklerinin güçlendirilebileceğini gösteren çalışma ile de destekleniyor. (2)
Mozart etkisi
Genel anlamda “Mozart Etkisi” olarak adlandırılan ve literatürde çok sayıda çalışma bulunan, Mozart dinlemenin algı, inovasyon ve problem çözme gibi alanlarda etkisini inceleyen çalışmaları biliyoruz. Bu konu ile ilgili yayınları inceleyen 3 ayrı meta analize baktığımızda gerçekten Mozart etkisinin doğru olduğunu görmekle birlikte, bu etkinin sadece Mozart ile olduğunu söylemenin de pek doğru olmadığını görüyoruz. Mozart eserlerini arka planda dinlemenin sessizliğe veya normal arka plan gürültüye oranla daha etkin bir sorun çözme becerisini sağlamakla birlikte, çalışmalar diğer klasik müzik eserlerinin Mozart dinlemekten daha az etkili olduğunu göstermekte zorlanmaktadır. (3)
Sonuçta gelinen noktaya baktığımızda, klasik müzik dinlendiği zaman bireylerin algılarında artma ve buna bağlı sorun çözmedeki beceri artışı gibi olumlu sonuçların altında yatan etkinin, klasik müziğin zekâyı artırması değil, kişinin uyarılma düzeyi üzerindeki etkisi ile kişideki zaten var olan potansiyeli kullanmasına olanak sağlaması yoluyla olmaktadır. Bu nedenle dinlenenin Mozart ya da Vivaldi gibi belli bir besteci olmasından çok, dinleyen kişide yarattığı duygusal durum bilişsel yetileri üzerinde olumlu veya olumsuz etki yaratmaktadır. (4)
Serhan Totan
1- The cognitive eff ects of listening to background music on older adults: processing speed improves with upbeat music, while memory seems to benefi t from both upbeat and downbeat music. Sara Bottiroli, Alessia Rosi, Riccardo Russo, Tomaso Vecchi, and Elena Cavallini. Front Aging Neurosci. 2014; 6: 284.
2- El Haj M., Postal V., Allain P. (2012). Music enhances autobiographical memory in mild Alzheimer’s disease. Educ. Gerontol. 38, 30–41 10.1080/03601277.2010.515897
3- Music and Cognitive Abilities E. Glenn Schellenberg and Michael W. Weiss Department of Psychology, University of Toronto, Mississauga, Ontario, Canada
4- Journal of Undergraduate Psychological Research 2008, Vol. 3 The Eff ects of Diff erent Types of Music on Cognitive Abilities Laurel Harmon, Kristen Troester Taryn Pickwick, Giovanna Pelosi Western Connecticut State University
Bu yazı HBT'nin 98. sayısında yayınlanmıştır.
