İnsanlar durmadan gelişen, daha verimli ve karmaşık hale gelen bir kültüre sahip. Başarıların çoğu kümülatif kültürel süreç adı verilen, yani bilgiyi bir nesilden diğerine aktarma, genişletme ve benimsetme yeteneğine dayanıyor. Ancak bu birikimli kültürel sürecin sadece insanlara mı özgü olup, olmadığı tartışmalı.
Zürich Üniversitesi primat araştırmacısı ve antropolog Kathelijne Koops’un son araştırması şempanzelerin de kültürel başarılar biriktirebildiklerini gösteriyor. Araştırmacı bu sonuca Güneydoğu Gine’de, Nimba dağlarındaki ormanlarda yaşayan şempanzeleri gözlemleyerek vardı. Arazi deneylerinde araştırmacılar, şempanzelere kırılmış ve kırılmamış cevizler bırakmışlar. Ayrıca yakındaki şempanze topluluklarında ceviz kırmak için kullanılan taşlardan da. Gizli kameralarla da bir yıldan fazla bir süre boyunca, şempanzelerin ceviz kırma tekniğini öğrenip, öğrenmediklerini, yani cevizlerle birlikte bırakılan taşın şempanzelere yaratıcılık kazandırmak için yeterli olup, olmadığını izlemişler. Şempanzeler ilk başlarda ceviz ve taşlara ilgi göstermelerine rağmen, kısa bir süre sonra ilgilerini kaybederek, tüy temizliğine yönelmişler. Hayvanlardan hiçbiri taşla ceviz kırmaya denememiş bile.
Oysa sadece altı kilometre ileride sürekli ceviz kıran Bossou topluluğu var. Çok yakın zamana kadar Nimba ve Bossou şempanzeleri arasında gen akışı olduğu için, araştırmacılar ceviz kırmaya yönelik genetik yatkınlığın eksikliğine pek ihtimal vermemişler. ‘En olası senaryo, Nimba ormanlarında ceviz kırma yetisinin yok olması bölgede kırılacak çok fazla ceviz olmaması’ diyor araştırmacılar.
Şempanze ve diğer insansı maymunlarda alet kullanımı her ne kadar heyecan verici olsa da en basit tekniklerden öte gidemiyorlar. Araştırmacılar, sadece hemcinslerine bakarak, giderek daha karmaşık bir hal alan tekniklerin öğrenilmesinin mümkün olmadığı kanısındalar. Mesela dil insanların, bilgilerini başkalarına aktarmalarına yardımcı olmuştur. Bununla birlikte çalışma sonuçları yine de şempanzelerin en azından birikimli kültürel süreçler için temel bileşenlere sahip olduklarını ve bunların sadece insanlara özgü olmadığını gösteriyor.
Nilgün Özbaşaran Dede
