Maymun çiçeği, adından da anlaşılacağı üzere Orta ve Batı Afrika’daki maymunlar arasında görülen viral bir hastalık. Nadiren insanlara atlar ve küçük salgınlara yol açar. İlk kez 1958 yılında laboratuvardaki maymunlarda tespit edildi. İlk insan vakası ise 1970 yılında bugünkü Demogratik Kongo Cumhuriyeti’nde ortaya çıktı.
Afrika dışında teyitli ve şüpheli vaka gösteren ülke sayısı 7’ye yükseldi. Dergimizin baskıya girdiği sırada ise Avustralya’da da bir vaka tespit edildi. İlk olarak 7 Mayıs’ta İngiltere’de görülen maymun çiçeği virüsü 9 vakaya yükselirken, daha sonra Kanada’da 17, İspanya’da 7, Portekiz’de 5, İtalya, Avustralya, İsveç ve ABD’de birer vaka görüldü. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), önümüzdeki haftalarda daha fazla ülkede daha fazla vaka beklediği konusunda uyardı.
Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Önder Ergönül ülkemizde halen herhangi bir vakanın tespit edilmediğini belirtti.
Oxford Üniversitesi’nden Moritz Kraemer ve Harvard Üniversitesi’nden John Brownstein bu vakaların buzdağının görünen ucu olduğunu öne sürerek, “Hastalık tespit edilenden daha fazla yayılmış olabilir” diyor.
Bu vakalar birbiriyle bağlantılı mı?
Kraemer ve Brownstein bu konuda kesin bir bilgilerinin olmadığını söylüyor. Birleşik Krallık’ta görülen ilk vakanın daha önce Nijerya’ya seyahat ettiği biliniyor. 5 Mayıs’ta döküntüler baş gösterince 6 Mayıs’ta hastaneye yatırılıyor ve tamamen iyileşip taburcu ediliyor.
Birleşik Krallık’ta (BK) görülen diğer iki vaka ise ilk vaka ile temasta bulunduklarını açıklıyorlar, fakat diğer dört hastanın ilk vakalarla bir bağlantılarının bulunmaması bağlantı iddiasını çürütüyor.
BK’taki son vakalar eşcinsel erkekler arasında görülüyor. Bu nedenle eşcinsel erkeklerde sıra dışı döküntü ve lekelerin ortaya çıkması halinde bir sağlık kurumuna başvurmaları öneriliyor.
Nasıl yayılıyor?
DSÖ’ye göre “Maymun çiçeği nefes vermeyle dışarı atılan iri damlacıklarla veya enfekte olmuş deri parçacıklarıyla veya virüsün bulaşmış olduğu yüzeylerle temas yoluyla bulaşıyor.” Bazıları bu açıklamadan virüsün havadan bulaşabildiği sonucunu çıkartsa da DSÖ bu terimi kullanmıyor.
Amerikan Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi’ne (CDC) göre ise “İnsandan insana bulaşın büyük solunum damlacıkları yoluyla meydana geldiği düşünüyoruz. Solukla dışarı atılan damlacıklar genellikle bir metreden uzağa gitmez. Dolayısıyla bulaşın olması için uzun süren yüz yüze temas gerekir.”
Maymun çiçeği ayrıca yakın temas veya giysi, havlu veya enfekte olan kişinin yattığı yatak çarşafları temasıyla da bulaşır. BK Sağlık Güvenliği Ajansı (UKHSA) ise hastalığın cinsel ilişki yoluyla bulaşmasa da cinsel ilişki sırasındaki cilt teması ile bulaşabileceğine dikkat çekiyor. Maymun çiçeği ayrıca Batı ve Orta Afrika’daki enfekte olan vahşi hayvanlardan da geçebiliyor. Bunun için hayvanın sizi ısırması veya sizin hayvanın kanına, vücut sıvılarına, vücudundaki açık yaralara dokunmanız gerekir.
Semptomları nedir?
Maymun çiçeğinin ilk semptomları ateş, baş ağrısı, kas ağrıları, sırt ağrısı, lenf nodlarının şişmesi ve aşırı yorgunluk halidir.
İlk başta yüzde, daha sonra cinsel organlar da dahil olmak üzere vücudun diğer kısımlarında da döküntüler başlar. İlk başta bu döküntüler suçiçeğine benzer; daha sonra kabuk tutar.
Ölümcül müdür?
Maymun çiçeği genellikle hafi f seyreder; pek çok insan tedaviye gerek kalmadan birkaç hafta içinde iyileşir. CDC’ye göre Afrika’da bu hastalık 10 kişiden birinde ölümle sonuçlanır. Fakat hastalığın iki çeşidi var: Kongo tipi ve Batı Afrika tipi. DSÖ, 10’da 1 ölüm riskinin Kongo tipinde, 100’de 1 riskinin ise Batı Afrika’da görüldüğünü belirtiyor.
Şu andaki salgında BK’ta Batı Afrika tipi saptanmış durumda. DSÖ’ye göre maymun çiçeği çocuklarda yetişkinlere oranla daha ölümcül.
Tedavisi ve aşısı var mı?
Var. Tecovirimat (Tpoxx olarak da satılıyor) adı verilen antiviral ilaç, maymun çiçeği, suçiçeği ve sığır çiçeği tedavisi için ABD’de ve Avrupa’da onaylanmış durumda. Hayvan deneylerinde tecovirimat’ın ölüm riskini önemli ölçüde düşürdüğü saptandı.
Ayrıca Jynneos (ayrıca Imvanex ve Imvamune olarak da biliniyor) adı verilen bir aşı da var. Bu aşı 18 yaşının üzerindeki insanlara suçiçeği ve maymun çiçeği hastalıklarını önlemek için yapılıyor.
Bilim insanları şimdi virüsün dizilimini inceleyerek eski varyantlardan farklı olup olmadığını inceliyor. Virüsün yeni bir pandemi yaratıp yaratmayacağı konusunda henüz kesin bir değerlendirme yapılamıyor.
Reyhan Oksay
Kaynaklar
https://www.newscientist.com/article/2321212-could-monkeypox-become-a-pandemic-heres-everything-you-need-to-know/
https://www.livescience.com/monkeypox-outbreak-europe
