Cumhuriyetimizin 100. yılı hakkında düşünmek

Geçtiğimiz hafta, Cumhuriyetimizin 100. yılını kutladık. Kutlama, bu sefer, çok farklı oldu. Eski kutlamalardan birinci fark, tamamen sivil bir nitelik taşımasıydı: Resmi kutlamaların gitgide daha silik olmasına alışmıştık; ancak yine de bir devletin kuruluşunun yüzüncü yılı, önemli bir nirengi taşı. Bu nedenle, resmi kutlamaların cılızlığı hayretle karşılandı. Öte yandan, belki de bu nedenle, pek çok kişi sivil kutlamalara katkı verdi. Ortaya pek çok eser, kitap, konuşma, yazı, film, müzik, sanat eseri, gösteri, sergi çıktı. Bunları okumak, izlemek, üstünde tartışmak ve değerlendirmek, uzun sürecek ve düşünce dünyamızda daha çok iz bırakacak. Ben okuduklarım ve gördüklerimden kısaca bahsetmek istiyorum.

Geometri kitabı

Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği bölümünün değerli hocası Prof. Dr. Cem Say bir süre önce Kemal Atatürk’ün “Geometri” kitabına bir değerlendirme ekleyerek yeniden yayınladı. Atatürk’ün dilde sadeleşme çabalarının bir uzantısı olarak yeni geometri terimlerini tanıttığı bir kitap yazdığını ve bu kitabı Cem Say hocamızın babası Cemal Say’ın ilkokul sınıfında tanıttığını, daha önce okumuştum. Bu terimlerle geometriyi okumuş olmamız, matematiği, geometriyi sevmemizde, hatta meslek seçimimizde bile çok etkili olmuştur.

Cem Say’ın yazdığı değerlendirme yazısından dilbilimci Agop Dilaçar’ın Atatürk ile karşılaşması ve birlikte çalışmalarını yeni öğrendim. Geçen ay kaybettiğimiz değerli hocamız Prof. Dr. Zafer Toprak’ın bu konuda değerlendirmesini de alıntılayarak Zafer Toprak hocamızı anmak istiyorum:

“Türk çocuğu okula girdiği gün karşısına anasından, babasından duyduğu dille hiçbir ilişiği olmayan yepyeni, bambaşka, yabancı bir dil çıkıyordu. Ülkede okur-yazarlığı sınırlayan sakıncalardan biri de buydu. Dil devriminin bir amacı da ülkede okur yazar olmayan kişi bırakmamaktı. Bu hedefe kilitlenebilmenin en kısa yollarından biri Türk eğitim dilinin özleştirilmesiydi. Bilimi kendi öz dilinden türetilmiş terimlerle öğrenmek okula giden gencin öğrenme sürecini yarı yarıya kolaylaştıracaktı.”

Değerli hocamız Prof. Dr. Bülent Sankur, “Bilişim Sözlüğü” kitabını yazarak Atatürk’ün işaret ettiği yolda gitmiştir. Bu sözlük ve hocamızın Türkçe bilimsel konferanslar düzenlenmesi alanında öncü çabaları, mühendislik ve bilgisayar bilimleri alanlarında Türkçenin kullanımını yaygınlaştırmış, bu alanlarda gelişmeye büyük katkıda bulunmuştur.

Okuduğum diğer kitap, Özlem Özdemir’in “Kadınlar Cumhuriyeti - Bilimin öncü kadınları”. Bu kitapta tıbbi bilimlerden fen bilimlerine, matematikten mühendisliğe 12 öncü Türk bilim kadının yaşam öyküsü anlatılıyor. Türkan Saylan gibi bir kısmını yakından tanıdığımız, diğerlerinin yaşam öykülerini daha az bildiğimiz bilim kadınları, 20. yüzyılın ilk yarısında doğmuş, kadınlara eğitim olanakları sınırlı iken okumuşlar. Yaşam öykülerinde Kurtuluş Savaşı yıllarının zorlukları içinde nasıl yılmadan engelleri aşarak kendilerini yetiştirdiklerini okuyoruz.

Özlem Özdemir, kitapta anlattığı yaşam öykülerini diğer alanlardan öncü kadınların biyografileri ile zenginleştirerek “Cumhuriyet’in Öncü Kadınları” başlıklı bir sergi açmış. Sergide, 20 öncü kadının hayatlarından fotoğraflar, belgeler ve kısa özetler, görsel olarak sunuluyor. Bunun yanı sıra, Atatürk’ün kadına bakışı ve kadın-erkek eşitliğini nasıl savunduğu ve adım adım gerçekleşmesi için çalıştığını okuyabiliyoruz. Serginin açılışı 27 Ekim’de yapıldı ve maalesef bu yazı yayınlandığında kapanmış olacak. Ancak serginin destekçisi Açık Holding başka illerde de gösterilmesi için ulaşım desteği sunacak. Özlem Özdemir, bu yönde istekleri bekliyor.

29 Ekim günü, Cumhuriyet gazetesi kapsamlı ekler yayınladı. Ben de 1923’te doğan ve bir Cumhuriyet çocuğu olarak İTÜ’den yüksek mühendis-mimar olarak mezun olan annem Yıldız Akarun’un hikayesini yazdım. Cumhuriyet’in bize sağladığı kazanımlar pek çok, ancak sanırım en önemlisi kadın ve erkeğin eşit vatandaşlar olmasının yolunu açan laiklik.