Günümüz dünyasında kalkınmanın ve refahın temel girdileri arasında bilginin giderek artan ağırlığı genel kabul görmektedir. Kuşak farklarıyla oranı farklılık gösterse de nereden erişildiği fark etmeksizin kitap hâlâ önemli bir bilgi kaynağı. Kitapların toplu, sistematik ve en çok bulunduğu ortam ise kütüphaneler. Türkiye’de 1964 yılından beri mart ayının son pazartesi günü ile başlayan hafta Kütüphanecilik Haftası olarak kutlanmaktadır.
“Türkiye’de mahalle ve köy olmak üzere toplam 50.292 yerleşim yerinin sadece yüzde 2.2’sinde kütüphane bulunuyor. Milli Eğitim Bakanlığı’nın 2016-17 verilerine göre 62 bin 250 okulun 27 bin 280’inde kütüphane var. Olanlarda da kitap sayısı %15,2 azalmış. Okul kütüphanesi başına 1005 adet, güncellikleri ve nitelikleri bir yana öğrenci başına sadece 1,6 kitap düşüyor.”
Türkiye Yayıncılar Birliği 2. Başkanı Fahri Aral “Kitap okumayan çocuklar normal bir cümleyi 45 saniyede anlayabiliyorken bu süre kitap okuma kültürü edinmiş çocuklarda 13 saniyeye kadar düşüyor” diyor. PISA uygulamasına (2015) göre Türkiye 72 ülke arasında okuma yeterliliğinde ellinci ve her 1000 çocuktan 3’ü okuduğunu anlıyor.
Türk Kütüphaneciler Derneği Genel Başkanı Ali Fuat Kartal, “Bugün Türkiye’nin 81 il ve 957 ilçesinde 1137 halk kütüphanesi var. Bunlardan 126’sı farklı nedenlerle kapalı durumdadır. 957 ilçemizin maalesef 121’inde kütüphane bulunmuyor. Bu 121 ilçede yaşayan yaklaşık on bir milyon (10.925 890) vatandaşımız kütüphane kavramından uzak yaşıyor. Yani on bir milyon kişinin günlük yaşamında ‘hadi kütüphaneye gidelim’ diye bir söz yok.”
Central Connecticut State University tarafından yapılan Dünyanın En Okuryazar Ulusları -WMLN araştırması sonuçlarına göre (2016) ilk sıraları Avrupa ülkeleri (Finlandiya, Norveç, İzlanda, Danimarka, İsveç, İsviçre) alıyor, ABD ve Almanya onları izliyor. Aynı ülkelerin Küresel Yenilikçilik Endeksi (2017) sıralamasında da ilk sıralarda yer almaları bir rastlantı olmasa gerek. Türkiye okuryazarlık ve yenilikçilik ilişkisini doğrular biçimde WMLN’de 61 ülke içinde 50., Yenilik Endeksinde 64 ülke içinde 43. sırada.
Yenilik (inovasyon) endekslerinde öndeki ülkelerle aramızdaki farkı belirleyen “hadi kütüphaneye gidelim” diyenlerle diyemeyenler arasındaki fark kadar olsa gerek.
WMLN araştırması ülkelerin okuryazarlığını, bir anlamda ‘ülkelerin kültürel canlılığını’ ölçmeyi amaçlayarak eğitim yatırımları, PISA sonuçları, kütüphane sayı ve kalitesi, gazete okuma ve bilgisayar kullanma ölçütleri esas alınarak yapılmaktadır. Araştırmayı yürüten John W. Miller, “Okuryazarlığın gücü ve okuryazar bir dünyanın parçası olmanın değeri kabul edilmektedir. Kullandığımız ölçütler, bir ülkenin kültürel canlılığının karmaşık ve katmanlı bir portresini incelemektedir. Sıralamanın güçlü bir şekilde önerdiği ve dünya okuryazarlığının gösterdiği şey bu tür okuryazar davranışlarının, bireylerin ve ulusların küresel geleceğini tanımlayan bilgi tabanlı ekonomideki başarısı için kritik öneme sahip olmasıdır.” diyor. Çocuklarımızı çağdaş eğitim ve kültürün ayrılmaz aracı kitaplar etrafında kütüphanelerde getirerek, yaratıcılıklarının ve yenilikçiliklerinin önünü açacak bir geleceği inşa etmek için daha çok kitap daha çok kütüphane …
Müfit Akyos
Bu yazı HBT'nin 107. sayısında yayınlanmıştır.