Avrupa'nın, Rönesans'ı yaşamaya başladığı dönem, Osmanlı İmparatorluğu’nun da en görkemli dönemidir. Peki, o zaman, sormaya devam ediyoruz. Yüzünü Batı’ya çeviren İmparatorluğun sanatçıları ve bilim insanları nerede?
Toplum yasamı ve insan beyni sürekli yeniyi yaratır. Bu uygarlığın yükselmesi olarak değerlendirilir. Yeniyi reddedenler uygarlıkta geri kalanlardır. Osmanlı döneminde uyduruk bir hadiseye dayanarak resim yasaklandı. Arkasından da heykel...
Ben ve akranlarım sanat üzerine fazla bir şey öğrenmeden üniversiteye geldik. Mimarlık Fakültesi’nde haftada bir saat resim dersi kondu. Hocamız Ercümen Kalmuk kibar ve yetenekli bir ressamdı. Benden bir ağaç gövdesi çizmemi istedi. Bahçedeki çınarın gövdesini çizmek için bütün gün çalıştım. Hoca bizim yeteneklerimizi ölçmek istiyordu.
Sonra düşündüm. Herhangi bir üslupta istemiyordu. Gerçeği yansıtan bir resim istiyordu.
İnsanlar mağarada yaşarken, Fransa'daki Lascaux Mağarası'nın duvarlarına gerçek yaşamı yansıtmaya çalışmıştı... Rönesans ressamları bile doğayı yansıtan natüralist resimler çizdiler. Gotik yüzyıllarından ve insanın varlıkların ve yaşamın merkezi olduğu kabul edilmesinden sonra, ressamlar insanlarla birlikte bütün çevrelerini çizmeye başladılar.
İnsan, hayalini yansıtıyor
Bundan sonra ressamlar, Leonardo da Vinci’nin kitabında olduğu gibi, sadece çevreyi ve doğayı yansıtmak için değil, kendi algılarını yansıtmak için çeşitli üsluplar yarattılar. Bu, tahta arabadan başlayan ve uçağa kadar uzanan, insan hayalinin bir beyin yaratısıdır.
Toplum yaşamı ve insan beyni sürekli yeniyi yaratır. Bu uygarlığın yükselmesi olarak değerlendirilir. Yeniyi reddedenler uygarlıkta geri kalanlardır. Osmanlı döneminde resim yasağının arkasından heykel yasağı geldi. İnsan resmi yapmak günahtı.
Doğru olmayan hadis
Bu hadis bir ikonoklast Bizanslı tarafından Emevi döneminde hadisler arasına sokulmuştur. Bunu daha önce tekrarlamıştım. Kaldı ki bu hadisin doğru olmadığı kabul edilmiştir.
Bizim mollalar insan figürleri için özel bir çizim yöntemi, minyatür uygulayarak, resmin gerçekçi karakterini yok etmiştir, dini yapılardaki tümel yaşamı kurutmuştur.
Resim toplum yaşamının büyük bölümünde kullanılır; yapılan binaların vaziyet planı, yapı planı, çatı planınından temele kadar ayrıntı modelleri, kentlerin değişik konumlarının planlarları, reklamlar, haritalar ve ticaret yaşamının kullandığı değişik resim türleri...
Leonardo da Vinci ve izleyenleri, değişik işlevleri uygulayan matematiksel çözüm örnekleriyle ve hepsinden önce de, perspektifi bularak insanın pratik yaşamında çok etkili oldular. Leonardo daha 29 yaşında Milano dükü Sforza’ya bir mektup yazarak, dışarıdaki her alanda kendisinin bütün sanatçılardan daha iyi resim yapacağını yazmıştı.
Rönesans'ın ilklerinden
Leonardo, Rönesans'ın önde gelen ressamlarındandır. Köprü inşaatı, su kanalları ve taşıması ve gemi tasarımı yapabilen Leonardo için “Eğer Leonardo olmasaydı, Rönesans da olmazdı” demişlerdir.
Sultan'ın isteği üzerine Haliç’in iki yakası arasında bir köprü projesi Leonardo’dan istenmişti. Leonardo bunu bitirmiş fakat köprü yapılmamıştı. Olasılıkla hastaydı.
Leonardo, II. François için köprüler ve su yapıları inşa etmişti. Leonardo’nun heykel yaptığı söylenir, fakat bilinen heykeli yoktur. Rönesans'ın en bilinen temsilcilerinden biridir, sanatçı, mühendis, bilim insanı...
Leonardo’nun yaptığı kadın portreleri büyük beğeni toplamıştır. Leonardo’nun Arno nehri kıyısında Floransa kentinin tablosu, Mona Lisa (Jokondo) gibi efsanevi eserleri vardır. Perspektifi keşfeden Leonardo gerçekten bir öncüdür.
Kargaşanın açtığı mucize sanat ortamı
Rönesans belirli bir ressam grubu da değildir. Kanlı bir iç savaş içinde, siyasi çalkantılar, sanatçılara görece özgürlük kazandırmış ve onları kilise baskısından biraz kurtarmıştır.
Bu bağlamda, egemen sınıflarla kilise arasındaki çekişmelerin, Machiavelli'nin anlattığı alt üst oluşların arasında özgürlük alanları açılmıştır.
Böyle bir kargaşada sanat alanında Leonardo, Tiziano, Bellini ve daha pek çok sanatçının yaratmış olduğu sanat ortamı bir mucizedir.
Peki, Osmanlı nerede?
Aynı dönem, Osmanlı İmparatorluğu’nun da en görkemli dönemidir.
I. Dünya Savaşı öncesi ise Batı’nın en zengin gelişme dönemidir, sömürgecilik altın çağını yaşamaktadır. İngiliz ve Amerikalılar'ın Türkler'i Anadolu'dan çıkarma düşüncesi bu dönemde ortaya çıkmış, aynı süreçte Osmanlılar yüzlerini Avrupa'ya çevirmişlerdir.
Peki, o zaman, sormaya devam ediyoruz. Yüzünü Batı’ya çeviren İmparatorluğun sanatçıları, bilim insanları nerede?
Doğan Kuban
Doğan Kuban'ın anısına saygıyla. Bu yazı HBT Dergi 226. sayısında yayınlanmıştır.