Öykümüz 1980 yılında başlıyor. Dünyanın en büyük parçacık fiziği araştırma laboratuvarı olan ve İsviçre’de bulunan CERN, bir İngiliz firmasından birkaç aylığına yarım düzine bilgisayar mühendisi kiralar. Mühendisler CERN’in parçacık hızlandırıcılarından birinin kontrol sistemi üzerinde çalışacaklardır.
İçlerinden biri, görevine ek olarak, yazacağı teknik dokümanların yönetimi ve içeriklerine ulaşımı için küçük bir bilgisayar programı geliştirir ve adını ‘Enquire’ (Sorgula) koyar, görevi bitince de bir çekmecenin içinde bırakır. Söz konusu uygulama Hiper metin (Hypertext) ilkelerini kullanmaktadır, geliştiricisinin adı ise Tim Berners-Lee’dir! Hypertext’i Berners-Lee bulmamıştır. Sistemin ilkeleri 1945’den beri bilinmekte ve bir metindeki kelimelerin, o ya da başka bir metindeki kelimelerle ilişkilendirilmelerine dayanmaktadır.
Dosya alış verişi neden olmasın?
Tim, CERN’deki kısa görevinde mutlu olur, 1984’de burslu olarak kuruma geri döner ve o zamanın büyük parçacık hızlandırıcısının ürettiği verilerin alımı üzerinde çalışan gruba katılır. Yine, oradaki görevinden bağımsız olarak ve kendi inisyatifi ile bir başka konuda da çalışmaya koyulur: CERN’in bilimsel programı üzerinde çalışan ve dünyanın her köşesine dağılmış olan fizikçilerin ürettikleri büyük miktardaki bilginin paylaşımı konusunda.
Tim, bu amaçla, önceden geliştirdiği Enquire uygulamasının hiper metin prensiplerini kullanmayı düşünür ama çekmecedeki disket kaybolmuştur bile. Aslında bu pek de önemli değildir artık, genç mühendis, bu kez, merkezi değil dağıtık (distributed) yapıda bir hiper metin sistemi düşlemektedir.
Tim’in söylediği gibi, o günlerde değişik bilgiler değişik bilgisayarlarda bulunurdu. Bilgilere ulaşmak için de her bilgisayara ayrı hesaplar ve ayrı şifrelerle bağlanmak, ayrıca her birinde ayrı bir programı çalıştırmak gerekirdi. Çoğu kez, bilgiyi üreten bilimcileri kahve molasında yakalayıp soruyu bilgisayar yerine onlara sormak daha kolaydı!
Tim, bu sorunun bir çözümünü bulduğunu, üstelik bu çözümün bilim dünyası dışında da çok geniş bir uygulama alanı bulacağını düşünüyordu. Daha o yıllarda bile hızla gelişmekte olan internete milyonlarca bilgisayar bağlı idi ve hiper metin temelli bir teknoloji ile hepsi bilgilerini paylaşabilirlerdi. O nedenle geliştirdiği sistemi daha baştan World Wide Web (WWW) olarak adlandırdı.
Tim’in, geliştirmekte olduğu ve ileride WWW ya da Web olarak yaygınlaşacak yazılım sistemini destekleyecek (yani üzerinde onu çalıştıracak) bir bilgisayar ağı teknolojisi de seçmesi gerekiyordu. Bu da, uzmanların TCP/ IP ya da kısaca IP dedikleri Internet teknolojisi oldu.
Gerçekten de İnternet ve Web aynı şey değildirler. Internet ağın altyapısının adıdır ve bir karayolu şebekesi gibi kavşaklar ile onları bağlayan değişik kapasitede yollardan oluşur. Internet dünyasında kavşaklara, yönlendirici (router), yollara da bağlantı (link) adını veriyoruz. Ama, yollar ancak onları kullanacak hizmetler planlanıp çalıştığında yararlı olabilirler, örneğin posta ya da yük dağıtım servisleri gibi.
Web de, internet altyapısı üzerinde çalışan elektronik posta gibi servislerden biridir ve internetin grafik arayüzünü oluşturmaktadır. Berners- Lee’nin artk Web’i CERN’e resmen önerme zamanı gelmiştir.
Heyecanlandırıcı bir proje, ama
1989 martında Tim, CERN’deki üstlerine, ‘Bilgi yönetimi: Bir öneri’ adlı projesini sunar ama proje hemen kabul görmez. Patronu Mike Sendall dokümanın kapağına ‘Pek açık değil ama heyecanlandırıcı bir proje’ yazsa da Tim’in 1990 eylülünden itibaren ‘boş zamanlarında’ proje üzerinde çalışmasını sağlar. Çalışma, Steve Jobs’un ilk ürünlerinden olan Apple NeXT bilgisayarı üzerinde yürütülür.
1990 sonuna doğru Tim günümüzün Web’inin temelini oluşturan üç ana yazılım teknolojisini tek başına geliştirmiştir bile: Hiper metin işaretleme dili - HTML, Hiper metin transfer protokolü - HTTP ve Tekbiçim kaynak konumlayıcı - URL. Tim aynı zamanda ilk web sayfa editörü/ tarayıcı programını da yazdı. 1990 sonunda ilk web sayfası internete konuldu ve 1991 de CERN’in dışındaki internet kullanıcıları da bu yeni oluşan Web topluluğuna katılmaya çağırıldı.
Web nasıl yaygınlaştı?
Web geliştikçe, Tim onun gerçek potansiyelinin ancak her yerde, herkes, izin almadan ve ücret ödemeden Web’i kullanabilirse ortaya çıkacağına ikna oldu. Tim ve onu destekleyen meslektaşları, CERN yönetimini web yazılımlarının açık kaynak kodlu (Open Source) yani sahiplik hakları CERN’de kalması koşulu ile kaynak kodlarına lisans ücreti olmaksızın ulaşılması ve herkese açılması için ikna ettiler.
1993’de bu kararın açıklanması ve uygulanması sonucu daha önceden benzeri görülmemiş bir küresel yaratıcılık, işbirliği ve inovasyon dalgası harekete geçti. Günümüzdeki durum ise herkes tarafından biliniyor, Web ve İnternet bilgi ve iletişim devrimini tetikledi ve neredeyse içtiğimiz su kadar vazgeçilmez oldu, hepimiz için!
Web’in geliştirilmesi ve böylesine başarılı olmasında Tim Berners-Lee’nin içinde bulunduğu CERN’deki ortamın rolünü de unutmamak gerek. Yeryüzünün bu en büyük parçacık fiziği araştırma merkezi, bünyesinde yalnız teorik fizikçiler değil pek çok dalda uzman bilim insanları ve mühendisler de bulunduruyordu, hem de en iyilerini!
Tim, çalışmaları sırasında, hem belgelerin hem de ağların yapıları konusunda uzmanlara kolayca ulaşabiliyordu. Kendisi de, bu görünürde birbirleri ile ilişkileri olmayan iki dalda birden uzmanlaştı ve buluşlarını bu çok disiplinli (multidisciplinary) yaklaşımı sayesinde yaptı.
1994’de Tim, CERN’den ünlü MIT’ye geçti ve açık web standartları geliştiren W3C - World Wide Web Consortium’unu kurdu.
‘Sir’ ünvanı olan Tim Berners-Lee halen bu kuruluşun yöneticiliğini sürdürmektedir. Alçakgönüllü ve hiçbir zaman çıkar peşinde koşmayan bir dahi olan Tim Berners-Lee, Time dergisi tarafından, yaptıkları Gütenberg’in matbaa devrimine benzetilerek, yüzyılın en büyük 100 aklı arasına dahil edilmiştir.
Eğer bilişimin Nobel’i olsaydı kendisinin bu ödülü de almış olacağına kesin gözle bakılmaktadır.
Erdal Musoğlu / [email protected]
Bu yazı HBT'nin 157. sayısında yayınlanmıştır.
Kaynaklar
https://webfoundation.org/about/vision/history-of-the-web/
https://www.lemonde.fr/sciences/article/2019/03/13/il-y-a-trente-ans-le-web-naissaitau-cern_5435153_1650684.html https://en.m.wikipedia.org/wiki/History_of_the_World_Wide_Web