Geçmişi 18. yüzyıla kadar giden, teknolojiye dayalı gelişme çabalarında ülkeler, sanayi devrimini yakalayanlar (İngiltere), onları izleyen ‘birinci nesil geç kalkınan ülkeler’ (Almanya, Rusya, Japonya), ‘ikinci nesil geç-kalkınan ülkeler’ (Güney Kore, Tayvan, Singapur) ve potansiyel olarak geriden gelecek ve yakalama başarısı gösterecek ‘üçüncü nesil geç kalkınan ülkeler’ olarak sınıflanabilir.(1)
1980’lere kadar sanayileşmesi sürekli gündemde olan ülkemiz ‘ikinci nesil geç-kalkınan ülkeler’ arasında iddiaya sahipken, getirilen noktada “kapsamlı sanayi, teknoloji ve yenilik politikaları ve etkin bir şekilde çalışan ulusal yenilik sistemi[nin]” kurulup işletilememesi nedeniyle ‘yerli ve milli’ gibi karşılığı olmayan söylemlerle ‘üçüncü nesil geç kalkınan ülkeler’ arasında yönsüz bir biçimde savrulmaktadır.
Global Innovation Index 2018’de, 2016’ya göre 14 sıra atlayarak 126 ülke arasında 45. sırada yer alan Vietnam, ‘üçüncü nesil geç kalkınan ülkelere’ güçlü bir adaydır (Türkiye 2017’de 43. 2018’de 50.). Vietnam’ın bir diğer parlak başarısı ise kısa sürede üretim aşamasına getirdiği elektrikli otomobil girişimidir. Vingroup, Vietnam’ın düşük maliyetli, uluslararası standartlarda, “Made-in-Vietnam” elektrikli araba üretme hayalini iki yıl içinde Vinfast markası ile gerçeğe çevirdi.
Vinfast, İtalyan tasarım firması Pininfarina’ya yaptırdığı 20 tasarımdan ikisini fikri mülkiyet hakları ile birlikte 5 milyon dolara satın alıp geliştirmek üzere BMW ile anlaşma yaptı. Bu modeller Ekim 2018’de Paris, Aralık 2018’de de Vietnam Otomobil Fuarı’nda sunulacak. Elektrikli otomobil ve e-scooter üretiminde Alman Bosch firması ile üretimin yanı sıra yazılım geliştirme, müşteri hizmetleri vb. konularda bir işbirliği anlaşması imzalandı. Kalite ve standartlarının uluslararası otomobil sektörü düzeyinde olabilmesi için başta Bosch Vietnam’ın ve GM’in genel müdürleri olmak üzere bir grup deneyimli yönetici kadroya alındı.
Bosch’un sahip olduğu eğitim merkezi deneyimi kullanılarak yüksek nitelikli yerel işgücünü yetiştirmek için Haiphong city’de kurulan teknik okulda 200 makine ve mekatronik mühendisine ücretsiz eğitim verilecek. Japonya, Güney Kore, Çekya ve Almanya’dan deneyimli eğitmenlerin görev alacağı okul Güneydoğu Asya’nın eğitim merkezi olma iddiasında.
Mühendislik hizmetleri firması EDAG’la yapılan işbirliğiyle seçilen tasarımlar 16 ay gibi kısa bir sürede gerçek bir otomobile dönüştürüldü. Küçük “hatchback” model elektrikli araba öngörülenden bir yıl erken, 2019’un sonlarında piyasaya çıkacak. Vietnam’ın bu deneyiminde öne çıkan noktalar teknoloji transferinin her aşamasında öğrenmeyi esas alan bir yaklaşım içinde olması ve otomobil endüstrisinin gerektirdiği üst düzey uluslararası ilişkiler ağını kurabilmiş olmasıdır.
Prof. Tiryakioğlu yararlandığımız yayınında, “Geç kalkınma tecrübeleri incelendiğinde görülmektedir ki, ulusal teknolojik yetenek ve yerli üretim kapasitesi, teknolojik öğrenme sürecine, yabancı kaynakların etkin bir şekilde yönlendirilmesine ve kullanılmasına ve nihayet devletin oynadığı kalkınmacı, girişimci, yenilikçi role bağlı olarak gelişmektedir.” diyor. Türkiye’yi saplandığı noktadan çıkartacak olan herhalde Diyanet İşleri Başkanı Erbaş’ın “Üniversite ile medreseler birlikte çalışmalı” görüşü değil, bilim ve aklın yol göstericiliğinde, Cumhuriyet döneminin olumlu birikimleri üzerinde oluşturulacak siyasalarla “‘üçüncü nesil geç kalkınan ülkeler’ arasından ayrışmaya ve yükselen ekonomiler arasında yer almaya aday olabilir.” görüşüdür.
Müfit Akyos
Bu yazı HBT'nin 131. sayısında yayınlanmıştır.
1- Murad TİRYAKİOĞLU, “Türkiye Ekonomisinde Geç Kalkınmanın ve Yerli Üretimin Ekonomi Politiği”, EGE AKADEMİK BAKIŞ, Cilt 16-Sayı 2 · Nisan 2016, SS. 177-196.